اولا: صلح، بدون رضایت امام(ع) به ایشان تحمیل شد؛ ایشان جنگ با فردی چون معاویه را بر صلح ترجیح می دادند. چنانکه خود ایشان خطاب به منتقدین صلح می فرمایند: «اگر یارانى داشتم شبانه روز با او مى‏ جنگیدم تا کار یکسره شود» و خطاب به معاویه می فرمایند: «اگر قرار به جنگ باشد پيش از هر كس بايد با تو بجنگم. چه مبارزه با تو از جنگ با خوارج لازم تر است».

ثانیا: امام حسن(ع) نه تنها هیچ گاه معاویه را تایید نکرد، بلکه همواره از انتقاد نسبت به معاویه دست نکشید و همواره با بیانات و اقدامات خود اعلام می کرد که خلافت معاویه را به رسمیت نمی شناسد. مناظره های آن حضرت با معاويه و مزدوران و طرفداران او شاهد اين معنا است.

ثالثا: معاویه فردی نیست که با پذیرش اجباری صلح توسط امام حسن(ع) تطهیر شود؛ گرچه معاویه با حجّت ظاهری مسلمان نامیده می شود، ولی منابع تاریخی اهل سنّت او را در حد یک منافق متظاهر، یک فرد فاسق و جنایت کار، یک حاکم بدعت گذار و دغل کار معرفی می کنند!

کوفه، از مراکز شیعه در طول حکومت بنی امیه بود و از شيعيان و گروهي با افکار خارجی، تشكيل شده بود. گروهی دیگر با عنوان «اشراف»، کم و بیش با بنی امیه هم‌داستان بودند. به گواه تاريخ، مردم عراق تنها با شمشیر رام می‌شدند و استبداد حكامي مثل زیاد، عبیدالله و یا حجاج، شاهدي بر این موضوع است. تشبيه مردم كوفه به زن حامله ‌که پس از تحمل درد دوران حمل، بچه‌ش را سقط می‌کند و شتران بی‌سرپرست که از یک سو گرد هم آمده و از سوی دیگر پراکنده ‌مي‌شوند از سوي امام علي(ع) قابل تأمل است.
اصولا مردم عراق روحیه خود را در برخورد با حکام در طول صد سال نشان دادند. غروری که این مردم در طی سال‌های فتح ایران به دست آورده بودند، سبب شده بود تا بر مدینه پیامبر مسلط باشند و هرگاه عزل حاکمی را می‌خواستند، حتی عمر را بر آن می‌داشتند تا حاکم مورد نظر را خلع کند. از اين رو چهره‌هایی که اهل حیله و نیرنگ نبودند، مغلوب به نظر می‌آمدند. عمار بن یاسر به عنوان یک انسان پاک و سعد بن ابی وقاص به عنوان یک شخصیت غیر سیاسی، از افرادی بودند که نتوانستند در کوفه دوام بیاورند؛ اما مغیرة بن شعبة به عنوان یک فاجر قدرتمند (آن چنان که عمر او را توصیف کرد) توانست تا مدتها بر کوفه حکم براند.

بنى امیّه حدود 80 سال بر کشورهاى اسلامى حکومت کردند که جنايت هاي بي شمار آنها باعث قيام هاي متعددي شد. قيام هاي خوارج، قيام حُجر بن عدى، خروج امام حسین(ع) و عبداللّه بن زبیر، قیام مردم مدینه، توّابین، مختار بن ابى عبیده ثقفى، مصعب بن زبیر، عبدالرّحمان بن محمّد اشعث، آل مهلب، سلیمان بن کثیر خزاعى، زید بن على بن الحسین(ع)، یحیى بن زید، ضحّاک بن قیس حرورى و ... از جمله اين قيام ها به شمار مي روند كه بر عليه ظلم و ستم بني اميه به وقوع پيوست.

«قرآن» مهمترين پناهگاه امت اسلامى و بزرگترين مانع بر سر راه بني اميه بود كه موجب اعلان جنگ به ظالمان و معيارى براى شناخت حكومت اسلامى از حكومت هاى غاصب و ظالم بود؛ لذا بني اميه براى برداشتن اين مانع، با در اختيار گرفتن گروهى عالِم نماى مزدور، قرآن را به ميل خود تفسير كردند و جلوي كسانى مثل ابن عباس را كه مى خواستند قرآن را آن گونه كه هست، تلاوت و تفسير كنند گرفتند و به اين ترتيب از قرآن جز خط و رسم و نامى باقى نماند و مثل يك زندانى كه در زندان مخوف انفرادى گرفتار شود از دسترس افكار مردم دور كردند.

قاضى ابوبكر بن عربى اندلسى در حقیقت نخواسته تشخيص دهد كه عامل اصلى اين این فاجعه، خود يزيد بوده است؛ این عاملان يزيد بودند که در هر فرصتى می خواستند امام حسین(ع) را به قتل برسانند! لذا امام مجبور شدند از مدینه و سپس از مکه خارج شوند. در حقیقت زمینه قیام نظامی را یزید به وجود آورد.
علاوه بر این حکومت یزید هم در مساله بیعت و هم در شیوه حکومت مشروع نبود و امام حسین(ع) به خاطر عمل به وظیفه دینی «امر به معروف و نهی از منکر»، قیام کرد. امّا قاضی فساد و جنایات یزید و احادیث امر به معروف را نخواسته ببیند!

امام حسين(ع) پس از فرستادن مسلم به كوفه، به سمت كوفه حركت كرد. حضرت مسلم بن عقيل، نماینده رسمی امام حسين(ع)، آمادگی مردم کوفه را تأیید کرده بود و دیگر جای تأمل نبود؛ چرا که به طور مطمئن با توجه به نامه‌ها و نامه مسلم، شرایط برای قیام علیه بنی امیّه آماده شده بود. امام در رفتن تسریع کرد، به طوری که در هشتم ذیحجه، یعنی در بحبوحه مراسم حج، با تبدیل عمره تمتع به عمره مفرده عازم عراق گردید. لحظه‌ای تأخیر می‌توانست وضع عراق را دگرگون کند. اضافه بر این احتمال ترور امام در مکه وجود داشته و ماندن حضرت در مکه به هیچ صورتی مصلحت نبود. در طول راه فرزدق شاعر به امام(ع) رسيد و گفت: «قلوب مردم با شما و شمشيرهايشان عليه شماست». در بطن الرّمه نامه‌ای توسط قیس بن مسهر به كوفيان نوشت. در منطقه ذات عرق خبر شهادت هانی و مسلم را دريافت كرد. بعد از مدت كوتاهي خبر شهادت قیس بن مسهر و عبدالله بن یقطر، به امام(ع) رسید.

قبل از ظهور اسلام قدرت سیاسى و اقتصادى، در اختیار بنى امیّه بود. با ظهور اسلام حشمت ظاهرى قریش در هر دو جبهه، اشرافیّت مادّى و ریاست دینى، مورد تهدید جدّى قرار گرفت. به همین خاطر با تمام قدرت به مبارزه با این آیین تازه برخاستند و برای سرکوب آن به فعالیتهای گسترده ای روی آوردند. بعد از فتح مکه، بنی امیّه به شدّت کینه پیامبر و بنى هاشم را در دل گرفتند و نباید تعجب کرد اگر ببینیم حادثه خونین کربلا به دست همین طایفه رقم خورده است. یزید پس از داستان کربلا با صراحت از انتقام گرفتن از بنى هاشم سخن گفت.

عثمان با دادن پست هاى و اموال مختلف به بنی امیه، آنان را تقویت کرد. شام در اختیار معاویه، کوفه در اختیار برادر مادری عثمان و بعد از او سعید بن عاص که او هم اموی بود قرار داشت. او پسردایی 25 ساله اش را فرماندار بصره و برادر رضاعی خود را فرماندار مصر کرد. حکم بن عاص و پسرش مروان نیز در حکومت عثمان نقش پررنگی داشتند. عثمان مروان را داماد و مشاور و معاون عالی خود قرار داد. نفوذ مروان به گونه اى بود که چنین به نظر مى رسید، عثمان فقط به اسم، خلیفه است و خلیفه واقعى مروان است.

ابوهریره در روزگار بنی امیّه و به خواست معاویه دست به جعل احادیث بسیاری زد و در فضل و بزرگی معاویه و ابوبکر و عمر احادیث بسیار شگفت آوری ساخت که علمای اهل سنت خود به آن معترفند. لکن اینان به کار ابوهریره خرده گیری نمی کنند بلکه کسانی را مقصّر می شمرند که از او این احادیث را روایت کرده اند تا به این عقیده خود که «هر کس که رسول خدا را دیده و از او حدیث نقل نموده مسلمان است و بی گناه» عمل کرده باشند.

امام على(ع) براى دفع این اتهام بنی امیّه مى فرمايد: «اين تهمت ها بسيار زشت و ناجوانمردانه است، من نه در خون عثمان و نه در خون شخص ديگرى مشاركت نداشته ام. من بيشترين دفاع را از او كردم هر چند او را در بسيارى از مسايل مقصّر مى دانستم ولى نه در حدّ كشتن. من بسيار او را نصيحت كردم و از عواقب كارش بر حذر داشتم و آنها را كه بر ضدّش شوريده بودند، به صبر و اصلاح كارها دعوت نمودم در حالى كه بسيارى از بنى اميّه كه امروز به خونخواهى او برخاسته اند، ساكت و خاموش بودند ...».