اسلام هرگونه کار ثمربخش را جهاد دانسته و کارگران را به عنوان مجاهدان راه خدا و گاهی برتر دانسته است. از این رو امام رضا(ع) می فرماید: «آن کس که برای تامین زندگی خویش تلاش می کند و مواهب الهی را در پرتو کار می طلبد از مجاهدان راه خدا گرانقدرتر است»؛ زیرا مجاهدان، حافظ وضع موجود جامعه هستند؛ اما کارگران در مسیر توسعه امروز و فردای جامعه تلاش می کنند. از سویی هیچ نظام سیاسی بدون پشتوانه یک اقتصاد قوی و شکوفا باقی نمی ماند. لذا پیامبر(ص) دستِ پینه بسته «سعد انصاری» را بوسیده و فرمودند: «این دستی است که آتش دوزخ به آن نخواهد رسید».

اسلام از دو منظر مختلف، «مسائل اقتصادی» را مورد دقّت قرار مى دهد: نخستین نگاه تشکیل حكومت اسلامی بود که پیامبر(ص) در مدینه اقدام به تشکیل آن نمود؛ زيرا هيچ برنامه اجتماعى و اصلاحى بدون اتكاء به يك حكومت صالح، جنبه عينى و عملى پيدا نمى كند. همچنین از منظر اسلام، مسائل اقتصادی در سازماندهى جامعه اسلامى دارای اولویت است؛ زیرا در اسلام اموال و ثروتها، ودیعه الهی در دست انسانها است و به عنوان یک رکن اصیل اجتماع معرفی شده است. از سویی اسلام فقر اقتصادی را انگیزه گناه و بی نیازی مادی را مایه کمک به تقوی و معنویت شمرده است و ... .

امام علي(ع) در پی شکایت مردم از خلیفه سوم و تقاضاي آنان براي پادر مياني به نزد عثمان رفته و نخست از علم و آگاهی او به احکام اسلامی در مورد رعایت حقوق مردم سخن می گوید؛ سپس به سوابق عثمان از جمله همنشینی با پیامبر(ص) و سابقه پیوند خویشاوندی با پیامبر(ص) اشاره می کند و براى بازگرداندن عثمان به مسير صحيح، تأكيد مي كند كه راه حق و عدالت روشن است و چشم او بينا؛ چرا از بى راهه مى رود و جان خود را به خطر مى افكند؟ ولى با تأسف فراوان هيچ يك از اين بياناتِ دلسوزانه و خيرخواهانه در او اثري نگذاشت و سرانجام شد آنچه نبايد مي شد.

امام علي(ع) در خطبه 180 «نهج البلاغه» ميان اصحاب نافرمانش و اصحاب «معاويه» مقايسه كرده مى فرمايد: «آيا شگفت آور نيست كه معاويه، جفاكاران اوباش را دعوت مى كند و آنها بدون انتظارِ بخشش، متابعتش مى كنند؛ ولى من شما را كه بازماندگان اسلام و بقاياى انسان هاى با ارزشيد دعوت مى كنم و عطايايى به شما مى بخشم با اين حال، از گِرد من پراكنده مى شويد و راه مخالفت با من را پيش مى گيريد؟!». تفاوت دو اصحاب اين بود كه: معاويه سران قبايل را تطميع مي كرد و آنها افراد قبيله را با خود همراه مي كردند اما امام(ع) با همه به عدالت رفتار مي كرد.

يكي از گواهان روز قيامت، «زمين» است. در روايت آمده: «منظور از خبر دادن زمين، اين است كه اعمال هر يك از بندگان خدا را اعم از مرد و زن كه روى زمين انجام داده اند خبر مى دهد، مى گويد: فلان شخص در فلان روز، فلان كار را انجام داد، اين است خبر دادن زمين». اين مطلب جاى تعجب نيست چرا كه روز قيامت، روز حيات واقعى است و حتى زمين نيز داراى نوعى حيات و شعور مي شود.

از ويژگي هاي دوزخ، جاودانه بودن عذاب در آن است. «قرآن» در آيات متعددي به اين مسئله اشاره كرده از جمله مي فرمايد: «كسانى كه كافر شدند و آيات ما را تكذيب كردند، اهل آتشند و در آن خلود دارند». در بعضى از آيات «قرآن» به دنبال واژه «خلود» تعبير به «ابديت» شده كه تأكيد مجددى براى آن محسوب مى شود. در آيه ديگر مسئله ابديت عذاب دوزخ براى گروهى از دوزخيان با تعبير ديگرى كه توأم با صراحت بيشترى است منعكس شده است: «اما آنها كه شقاوتمند شدند در آتش [دوزخند] و براى آنها زفير و شهيق [ناله هاى طولانى] است، هميشه در آن خواهند ماند تا آسمان و زمين برپاست».

حوادث مربوط به عثمان و قتل او، غير منتظره نبود؛ زيرا هر شخصِ هوشيارى پيش بينى مى كرد اين حكومت فاميلى كه همه مقدّرات يك كشور پهناور را به دست يك قوم و فاميل بسپارد پايدار نخواهد ماند و نطفه يك شورش و قيام عمومى را در دل خود پرورش مى دهد و اين يك سنت الهى در تمام طول تاريخ است. تعبیرات امام علی(ع) در «نهج البلاغه» نیز به این امر اشاره دارد: «خداوند گروهى را به گروه ديگر مبدّل ساخت و روزگار ديگرى را به جاى روزگار موجود نشاند و ما از پيش در انتظار دگرگونى هايى بوديم [و آن را پیش بینی می کردیم]؛ همچون كسى كه در خشكسالى در انتظار باران باشد».

امام علي(ع) در بیان موقعیت امامان و پیشوایان حقّ مي فرمايد: «پيشوايان دين [امامان معصوم(ع)] از طرف خداوند تدبیر و اداره امور خلق را بر عهده دارند و نمایندگان او در میان بندگانش هستند؛ هيچ كس داخل بهشت نمى شود، مگر كسى كه آنها را بشناسد و آنان نيز او را بشناسند و هيچ كس وارد دوزخ نمى شود، مگر كسى كه آنها را انكار كند و آنها نيز انكارش نمايند». اين تعبير نشان مى دهد كه امامان از سوى خدا تعيين مى شوند؛ نه از سوى مردم و اگر بيعت و انتخابى لازم است براى انسجام كار و پيشرفت امور است.

خود ایشان مي فرمايد: «به يقين، وظيفه حُسن جوار را در مورد شما به كار بستم، من در پشت سر نيز به پاسدارى از شما پرداختم، و شما را از بند ذلّت و حلقه هاى زنجيرِ ستم آزاد كردم». امام علي(ع) به خصوص در دوران حكومتش، همه جا با مهر و محبّت با مردم رفتار مى كرد؛ شبانه به خانه هاى يتيمان و بيوه زنان سركشى مى نمود و با دست خود، به آنها غذا مي داد؛ يتيمان را نوازش مى كرد؛ به بيوه زنان تسليت مى گفت؛ با رنجوران همدردى مى كرد؛ با مخالفان مُدارا مى نمود و با دوستان، نهايت محبّت را مبذول مى داشت.

عامل اصلي فساد جوامع، رواج مظاهر دنياپرستي است كه عمده ترين مظاهر آن در سه چيز «حُبّ مال»، «حُبّ جاه» و «حُبّ شهوات» خلاصه مي شود. اين موضوع در جوامعى كه بطور ناگهاني از حالت فقر به حالت غنا مى رسند؛ ظهور و بروز بيشترى دارد؛ همچون جامعه اسلامى كه قبل از بعثت، مردم در فقر شديدى بسر مي بردند؛ ولى فتوحات و غنايم، ناگهان وضع را دگرگون ساخت و رقابت هاى مخرّب و دنياپرستى، دامانِ گروهى را گرفت و غرق در گناه ساخت. از اين رو امام علي(ع) ضمن ايراد خطبه هايي در مذمّت دنيا، پيامبر(ص) و خودش را به عنوان الگو براي دنياپرستانِ آن محيط معرفي كردند.