در برخي از روايات، سوره «نصر» و در برخي ديگر، سوره «برائت» به عنوان آخرين سوره ای نام برده شده که بر پیامبر(ص) نازل شده است. راه جمع ميان اين روايات اين است كه بگوييم: آخرين سوره كامل سوره «نصر» است كه در عام الفتح نازل شد و آخرين سوره به اعتبار آيات نخستين آن، سوره «برائت» است، و آخرين آيه كه پايان كار رسالت را خبر مى دهد، «آيه اِكمال» است. گرچه ممكن است به اعتبار آيات ‌الاحكام، آخرين آيه: «وَ اتَّقُوا يَوْماً تُرْجَعُونَ فِيهِ إِلَى اللهِ» باشد كه در سوره «بقره» ضبط و ثبت شده است.

امام علي(ع) در پاسخ به تهدید معاویه به آغاز جنگ فرمودند: «در نامه خود گفته اى نزد تو براى من و يارانم جز شمشير چيزى نيست براستى بعد از گريه مرا به خنده درآوردى، چه زمان ياد دارى كه فرزندان عبدالمطّلب به دشمن پشت كرده و از شمشير بترسند؟ پس كمى صبر كن تا حريفت به ميدان آيد، پس بزودى آن كس كه او را دنبال مى كنى به تعقيبت برخواهد خاست و آنچه را از آن فرار مى كنى در نزديكى خود خواهى يافت و من در ميان سپاهى عظيم از مهاجران، انصار و تابعان به سرعت به سويت خواهم آمد، لشكرى كه جمعيتشان به هم فشرده و هنگام حركت، غبارشان آسمان را تيره و تار مى كند، لباس شهادت در تن دارند و بهترين ملاقات برايشان ملاقات با خداست، و همراهشان لشكرى از فرزندان بدر با شمشيرهاى هاشمى كه مى دانى لبه تيز آنها با پيكر برادر، دايى، جد و خاندانت چه كرد!».

در روایات اسلامی تعبیرات مهمی درباره ایشان آمده است؛ از جمله اینکه: جعفر در قیامت بر ابلاغ رسالت انبیاء گواهی خواهد داد. او پس از حضرت علي(ع) و زيد سومين نفري بود كه به پیامبر(ص) ايمان آورد و به خاطر علاقه فراواني كه به فقرا و مستمندان داشت از سوي پيامبر(ص) به ابوالمساكين ملقب گشت و درباره او فرمود: «تو از نظر خلقت و خوى شبيه منى». علاوه بر این جعفر رئيس مهاجران به حبشه بود و دو هجرت داشت (هجرت به سوى حبشه و هجرت به سوى مدينه) و به دو قبله نماز خواند (در آغاز اسلام به سوى بيت المقدس و سپس در مدينه به سوى كعبه) و دو بار با پيغمبر(ص) بيعت كرد (بيعتى در آغاز اسلام و بيعتى در فتح مكّه).

امام علي(ع) درباره فضيلت هاي «بنی هاشم» بر «بنی امیّه» فرمودند: «چگونه اين دو گروه يكسانند در حالى كه در بین ما پيامبر(ص) و در بین شما تكذيب كننده اي مانند ابوجهل وجود دارد، از ميان ما شير خدا و از ميان شما شير پيمان هاى ضد اسلامى، از ميان ما دو سرور جوانان بهشت و از ميان شما كودكان آتش، از ما بهترين زنان جهان و از شما حمّالة الحطب و ... وجود دارد، پس ما به سبب خويشاوندي با پيامبر(ص) و اطاعت از او از ديگران سزاوارتريم. از سوى ديگر اگر دليل پيروزي در سقيفه استدلال به خويشاوندى با پيامبر(ص) بود، پس حق با ماست؛ چرا كه ما از همه به پيامبر(ص) نزديك تريم و اگر دليل ديگري داشت انصار نيز در خلافت حقّى خواهند داشت».

امام علي(ع) درباره اثبات حقّانيّت خود براي خلافت پيامبر(ص) فرمود: «كتاب خدا آنچه را [دشمن] از ما دور ساخته براى ما جمع نموده در آنجا كه فرموده: خويشاوندان در كتاب الهى نسبت به يكديگر سزاوارترند و نيز فرموده: سزاوارترين مردم به ابراهيم كسانى هستند كه از او پيروى كردند، و همچنين اين پيامبر(ص) و مؤمنين و خداوند، سرپرست و ياور مؤمنان است». منظور امام(ع) اين است كه اگر معيار در جانشينى پيامبر(ص)، قرابت با او باشد، ما از همه سزاوارتريم، چرا كه نزديك تريم و اگر معيار، آشنايى با تعليمات و اطاعت از دستورات آن حضرت باشد ما از همه آشناتر و نسبت به آئين او مطيع تريم؛ در حالى كه بنى اميّه و آنان كه بر كرسى خلافت پيغمبر(ص) نشستند فاقد اين دو اولويّت بودند.

ایشان در این باره می فرماید: «تو چنين پنداشتى كه من نسبت به خلفاء پيشين حسد ورزيدم و بر آنها ستم كردم اگر اين گونه باشد جنايتى بر تو نرفته است كه از تو عذرخواهى كنم [و ابداً به تو مربوط نيست به گفته شاعر:] اين عيبى است كه گَرد عارِ آن بر تو نمى نشيند». در واقع منظور امام(ع) اين است كه اگر من مشكلى با خلفا داشته ام بايد آنها يا فرزندان آنها مدعى شوند؛ اما تو كه از «طلقاء» هستى و در آخرين مرحله از روى ناچارى در «فتح مكّه» اسلام را پذيرا شدى، حق ندارى در اين موضوع وارد شوى.

امام علی(ع) در پاسخ به معاويه كه با كلمات زننده و جسورانه و بى ادبانه امام(ع) را تهديد به جنگ مى كند می فرماید: «تو مرا به جنگ دعوت كردى [اگر راست مى گويى] مردم را كنار بگذار و خودت تنها به ميدان بيا و هر دو لشكر را از جنگ معاف كن تا بدانى چه كسى گناهان بر قلبش زنگار نهاده و چه كسى پرده بر ديده او افتاده است؟ من ابوالحسن هستم، قاتل جد و برادر و دايى تو در روز بدر، من بر مغز آنها كوبيدم و همان شمشير اكنون با من است و با همان قلب [و همان جرأت و شهامت] با دشمنم روبرو مى شوم، من نه بدعتى در دين گذاشته ام نه پيامبر جديدى انتخاب كرده ام من بر همان طريقى هستم كه شما پس از آنكه با اكراه آن را پذيرفتيد و با ميل خود تركش كرديد».

امام علي(ع) با یادآوری ماجرای اسلام آوردن معاویه می فرماید: «و هنگامى كه خداوند عرب را دسته دسته در دين خود داخل ساخت و اين امّت از روى ميل و رغبت يا [منافقان از روى] ترس در برابر اسلام تسليم شدند، شما از گروهى بوديد كه وارد اسلام شديد يا به انگيزه رغبت [در دنيا و نيل به مقام و منصب] و يا از روى ترس [از مجازات به سبب جنايات سابقتان]». در واقع حضرت به معاویه می گوید؛ تو می خواهی با فراموش كردن موقعيت خود، بر جاى پيامبر(ص) تكيه بزنى كه دنيا و آخرتت را تباه می کند. در پايان امام(ع) به او هشدار مى دهد و مى فرمايد: «بنابراين، شيطان را از خود بهره مند مساز و راه او را در وجود خويش باز مگذار».

امام علي(ع) در وصیت نامه خود درباره قاتل خود چنين سفارش كرد: «اى فرزندان عبدالمطّلب! نكند بعد از شهادتم در خون مسلمانان فرو رويد و بگوييد: اميرمؤمنان كشته شد. آگاه باشيد جز قاتل من را به سبب قتل من نكشيد، بنگريد هرگاه من از اين ضربت از دنيا چشم پوشيدم، او را تنها يك ضربت بزنيد تا يك ضربت در برابر يك ضربت باشد، اگر زنده بمانم، ولىّ خون خويشم و اگر از دنيا رفتم فنا [در دنيا] ميعاد من است و اگر عفو كنم، عفو براى من موجب قرب به خدا و براى شما حسنه و نيكى در نزد خداست؛ بنابراين عفو كنيد، آيا دوست نداريد خدا شما را بيامرزد؟، او را مثله نكنيد كه من از پيامبر(ص) شنيدم كه از مثله كردن بپرهيزيد، هرچند نسبت به سگ گزنده باشد!».

امام علي(ع) در پاسخ به سخن معاویه در رابطه با صحابه پيامبر(ص) می فرماید: «تو گمان كردى كه برترين اشخاص در اسلام، فلان و فلانند و مطلبى را يادآور شده اي كه اگر راست باشد به تو مربوط نيست و اگر دروغ باشد زيانى به تو نمى رساند اساساً تو را با برتر و غير برتر و رئيس و زيردست چكار!، اسيران آزاد شده از كفار زمان جاهليّت و فرزندان آنها را با امتياز نهادن ميان مهاجران نخستين و ترتيب درجات و تعريف طبقاتشان چه نسبت؟! هيهات تو خود را در صفى قرار مى دهى كه از آن بيگانه اى، كار به جايى رسيده كه محكومى مى خواهد در اين مسائل، داورى كند».