مرحوم «علّامه امينى» در كتاب «الغدير» با ذكر اسناد و مدارك روشن به فجایعي اشاره كرده كه معاويه براي نخستين بار آنها را مرتكب شده است: اقدام آشكار در شرب خمر و خرید آن، اشاعه فحشا در محیط اسلام، حلال شمردن ربا، ممنوعیت اجرای حدود الهی، اختصاص اموالی برای جعل احادیث اهل بیت(ع) و ... تنها بخشی از فجایع معاویه در زمینه تغییر احکام الهی و نقض سنت پیامبر(ص) است و اگر کسی تمام تاریخ زندگانی او و سایر بنی امیّه را بررسی کند، به نمونه های بیشتری دست می یابد.

امام علي(ع)، ازدواج بعضي از طايفه بني هاشم با بعضي از بني اميه را نشانه نوعي تفضّل و ايثار برشمردند. در واقع این پاسخ از سوي امام(ع) به معاويه بود كه بنى امیه را هم طراز بنى هاشم دانسته بود؛ در حالى كه بنى هاشم كانون نبوّت و ولايت بودند و بنى اميّه سردمدار كفر و شقاوت؛ ولى هنگامى كه ظاهراً مسلمان شدند، اسلام با آنها معامله هم طراز كرد و به همين دليل پيامبر(ص) با ام حبيبه دختر ابوسفيان ازدواج نمود و دخترش ام كلثوم را به ازدواج عثمان در آورد.

به تأكيد مورخین، معتضد عباسی نامه اي نوشت و بنا داشت تا آن را براي مردم بخواند؛ اما به سبب مخالفت وزيرش از اين كار منصرف شد. او در اين نامه تأكيد كرده كه گروهى گرفتار اشتباه در دين و فساد عقيده شدند و عامل اصلى آن پيشوايان ضلالت بودند و مهمترين آنها ابوسفیان و معاويه و پیروانشان بودند كه از هرگونه كارشكنى در مسير پيشرفت اسلام فروگذارى نكردند و با اينكه به ظاهر اسلام آوردند اما همچنان به دشمني هاي خود ادامه دادند که مخالفت ابوسفيان با اذان گفتن بلال در مكّه و شهادت عمار ياسر به دست معاویه تنها بخشي از اين دشمني بود ...

امام علي(ع) در پاسخ به نامه معاویه که در آن عظمت و آیین برگزیده پیامبر(ص) را به حضرت یادآوری كرده، فرمودند: «به راستى دنيا چه شگفتى هايى در خود از سوى تو براى ما نهفته دارد؟ چرا كه مى خواهى ما را از آنچه خداوند به ما عنايت فرموده آگاه سازى و به ما از نعمت وجود پيغمبر ما در ميان ما خبر دهى، كار تو به كسى مى ماند كه خرما را [از نقاط ديگر] به سرزمين هَجَر [سرزمينى كه مركز خرما بود] ببرد و يا همچون شاگرد تيراندازى كه بخواهد از طريق دعوت به مبارزه، استادش را بيازمايد».

امام علي(ع) در پاسخ به سخن معاویه در رابطه با صحابه پيامبر(ص) می فرماید: «تو گمان كردى كه برترين اشخاص در اسلام، فلان و فلانند و مطلبى را يادآور شده اي كه اگر راست باشد به تو مربوط نيست و اگر دروغ باشد زيانى به تو نمى رساند اساساً تو را با برتر و غير برتر و رئيس و زيردست چكار!، اسيران آزاد شده از كفار زمان جاهليّت و فرزندان آنها را با امتياز نهادن ميان مهاجران نخستين و ترتيب درجات و تعريف طبقاتشان چه نسبت؟! هيهات تو خود را در صفى قرار مى دهى كه از آن بيگانه اى، كار به جايى رسيده كه محكومى مى خواهد در اين مسائل، داورى كند».

امام علي(ع) درباره فضائل بنی هاشم به معاویه فرمودند: «آيا نمى بينى جمعيتى از مهاجران و انصار كه در راه خداوند به شهادت رسيدند، هر كدام داراى مقام و مرتبتى شدند؟ اما وقتي كه شهيد ما حمزه به شهادت رسيد به او «سيّدالشهدا» گفته شد و پيامبر(ص) هنگام نماز بر او هفتاد تكبير گفت، آيا نمى بينى گروهى دستشان در ميدان جهاد قطع شد و هر كدام مقام و منزلتى يافتند؟ ولى هنگامى كه اين جريان درباره يكى از ما رخ داد، لقب «طيار»، پرواز كننده در آسمان بهشت با دو بال به او داده شد، و اگر نه اين بود كه خداوند نهى كرده كه انسان، خودستايى كند، فضايلى را برمى شمردم كه دل هاىِ مؤمنانِ آگاه با آن آشناست و گوش هاى شنوندگان از شنيدن آن ابا ندارد».

به گفته مورخین سه تن از اولاد ابوسفیان به نام هاي حنظله، عمرو و معاویه در جنگ بدر حضور داشتند، حنظله کشته شد، عمرو اسیر و معاویه از صحنه نبرد فرار کرده و پیاده بسوی مکّه شتافت. امام(ع) در یکى از نامه هاى خود به معاویه به داستان فرار او اشاره کرده مى فرماید: «من چيزى را به خاطرت مى آورم كه حتماً فراموش نكرده اى، در روزی كه برادرت حنظله كشته شد و برادر ديگرت را اسير كردم، به سراغ تو آمدم فرار كردى و اگر نه اين بود كه من فراركنندگان را تعقيب نمى كنم، تو سومين آنها بودى».

امام علي(ع) درباره اسلام معاويه مي فرمايد: «سوگند به آن كس كه دانه را شكافته و انسانها را آفريده دشمنان ما اسلام را هرگز نپذيرفتند؛ بلكه در ظاهر تسليم شدند و كفر را در درون پنهان داشتند و هنگامى كه ياورانى بر ضد اسلام يافتند، آنچه را پنهان كرده بودند آشكار كردند». به تصريح امام(ع)، معاويه و يارانش هرگز اسلام را با دل و جان نپذيرفتند. در روايات اهل سنّت نیز اين موضوع ثابت شده؛ مثلا در تاريخ طبرى آمده: «روزى پيامبر(ص) اشاره به نقطه اى از اطراف خود كرد و فرمود: از اين سو مردى از امّت من مى آيد كه بر غير دين من محشور خواهد شد. ناگهان معاويه پيدا شد».

عمرو عاص با اين كه صد در صد پشتيبان معاويه بود و با نقشه هاى شيطانى او، معاويه توانست در كار خود پيروز شود؛ ولى با اين حال در موارد لزوم با صراحت از برترى فوق العاده امام علي(ع) نسبت به او و همچنين از لشكر شجاع آن حضرت سخن گفته است. در يكي از اين موارد عمرو عاص گفته است: «هرگاه سواران لشكر علي وارد معركه شوند، پيشگامند و اگر جلوی لشكر دشمن خود را بگيرند، كسى قادر بر جلوگيرى از آنها نيست».

امام علي(ع) با یادآوری ماجرای اسلام آوردن معاویه می فرماید: «و هنگامى كه خداوند عرب را دسته دسته در دين خود داخل ساخت و اين امّت از روى ميل و رغبت يا [منافقان از روى] ترس در برابر اسلام تسليم شدند، شما از گروهى بوديد كه وارد اسلام شديد يا به انگيزه رغبت [در دنيا و نيل به مقام و منصب] و يا از روى ترس [از مجازات به سبب جنايات سابقتان]». در واقع حضرت به معاویه می گوید؛ تو می خواهی با فراموش كردن موقعيت خود، بر جاى پيامبر(ص) تكيه بزنى كه دنيا و آخرتت را تباه می کند. در پايان امام(ع) به او هشدار مى دهد و مى فرمايد: «بنابراين، شيطان را از خود بهره مند مساز و راه او را در وجود خويش باز مگذار».