فقهای اسلام با توجه به سبب و شأن نزول و ظَهر و بطن آيات، قاعده اى را به دست آورده‌ و با تمسك به آن، احكام را استنباط مى‌ كنند. آن قاعده عبارت است از: «اعتبار به گستردگى لفظ است، نه خصوصيّت مورد»؛ يعنى فقيه بايد خصوصيات مورد را كنار گذاشته و از جنبه هاى عمومى لفظ بهره بگيرد. به عنوان مثال در قرآن آمده: «مشرق و مغرب، از آن خداست! پس به هر سو رو کنید، رو به خدا کرده اید». اين آيه داراى ظَهر و بطن است و در ظاهر با آياتى كه ايجاب مى كند حتما رو به كعبه نماز بخوانيد منافات دارد؛ ولى با مراجعه به شأن نزول، اين تنافى برطرف مى شود.

آیات 67 تا 73 سوره بقره، به لجاجت قوم بنی اسرائیل در داستان ذبح گاو اشاره دارد؛ آنجا که دستور حضرت موسی(ع)، با بهانه جویی بنی اسرائیل مواجه شد. این واقعه نشان از بی اعتمادی آنها به حکمت پروردگار و پیامبر او دارد. آیات 55 و 56 این سوره نیز به بیان درخواست بنی اسرائیل برای مشاهده پروردگار اشاره دارد که منجر به آمدن صاعقه و مردن جمعیت حاضر در کوه طور شد ولی خداوند از روی لطف، به آنان زندگی دوباره داد. آنها در ورود به بیت المقدس نیز راه لجاجت را در پیش گرفتند، که به سرگردانی چهل ساله آنان منجر شد.

با دقت در احاديث معراج در كتب شيعه و سنى مى‌بينيم از همان عصر پيغمبر(ص) اختلاف در مورد مسئله معراج وجود داشته و هنگامى كه پيامبر(ص) ماجراى معراج را براى مردم شرح داد دشمنان با شدت تمام در مقام انكار برآمدند و پيامبر(ص) نيز مجبور بودند تا بسياري از جزئيات اين سفر را بيان كنند.

در اين كه «ذوالقرنين» چه کسی بوده، در ميان مفسران اختلاف است؛ برخي او را اسكندر مقدونى دانسته، و بعضي او را از پادشاهان يمن مي دانند، اما نظريه سوم، ذوالقرنين را كوروش كبير معرفی می کند. دو نظريه اول، هيچ مدرك تاريخى ندارد ولی از آنجا که قرآن ذوالقرنين را داراى صفات ممتازى از جمله خداباوری و امداد و یاری توسط خداوند و ... مي داند نظریه سوم قابل قبول به نظر می رسد.

يكى از علل مهم تغيير قبله این بود كه چون خانه خدا در آن زمان كانون بت هاى مشركان بود، دستور داده شد مسلمانان موقتاً به سوى بيت المقدس نماز بخوانند تا صفوف خود را از مشركان جدا كنند. اما با تشکیل حکومت اسلامی، ادامه اين وضع ديگر ضرورت نداشت. و این آزمايشی بزرگ براى مشخص شدن میزان تبعیت مسلمانان بود؛ زیرا خدا مكان ندارد و قبله رمزى است براى وحدت صفوف و احياى خاطره هاى توحيدى و تغيير آن هيچ چيز را دگرگون نخواهد كرد، مهم تسليم بودن در برابر فرمان او و شكستن بت هاى تعصب و لجاجت و خودخواهى است.

در روایات اسلامی تعبیرات مهمی درباره ایشان آمده است؛ از جمله اینکه: جعفر در قیامت بر ابلاغ رسالت انبیاء گواهی خواهد داد. او پس از حضرت علي(ع) و زيد سومين نفري بود كه به پیامبر(ص) ايمان آورد و به خاطر علاقه فراواني كه به فقرا و مستمندان داشت از سوي پيامبر(ص) به ابوالمساكين ملقب گشت و درباره او فرمود: «تو از نظر خلقت و خوى شبيه منى». علاوه بر این جعفر رئيس مهاجران به حبشه بود و دو هجرت داشت (هجرت به سوى حبشه و هجرت به سوى مدينه) و به دو قبله نماز خواند (در آغاز اسلام به سوى بيت المقدس و سپس در مدينه به سوى كعبه) و دو بار با پيغمبر(ص) بيعت كرد (بيعتى در آغاز اسلام و بيعتى در فتح مكّه).

رهبران شجاع هنگام اختلاف و پراکندگی یارانشان، به تنهایی می ایستند و می جنگند و تسلیم نمى شوند و تن به ذلّت و شکست نمى دهند هر چند شهید شوند. این موضع گیرى قاطع، تأثیر خود را بر پیروان مى گذارد و افراد با اراده و مصمّم را، قوى تر و بسیارى از افراد بى تفاوت را به موضعگیرى وا مى دارد و یا حداقل در تاریخ ثبت مى شود و براى آیندگان الهام بخش خواهد شد، همانطور که در حماسه عاشورا اتفاق افتاد.

معروف این است، که او در خواب دیده بود شعله آتشى از سوى «بیت المقدس» برخاسته و تمام خانه هاى مصر را فرا گرفت، خانه هاى قبطیان را سوزاند، ولى خانه هاى بنى اسرائیل سالم ماند! او از آگاهان و معبّران خواب توضیح خواست، گفتند: از این سرزمین «بیت المقدس» مردى خروج مى کند که هلاکت «مصر» و حکومت فراعنه به دست او است. سرانجام همین امر سبب شد که فرعون تصمیم به کشتن نوزادان پسر از بنى اسرائیل را بگیرد.

قرآن در دوجا بطور اجمال در این باره بحث كرده است؛ اول در ابتداي سوره «اسراء» مي‌فرمايد: «پاك و منزه است آن خدائى كه بنده خودش را در شبى، از مسجد الحرام به مسجد اقصى كه در سرزمين مبارك و مقدسى است برد تا آيات و نشانه هاى ما را ببيند». دوم مفاد آيات 13 تا 18 سوره «نجم» است كه تاكيد دارد پيغمبر(ص) براى دومين بار فرشته وحى را به صورت اصلى مشاهده و ملاقات كرد و اين ملاقات در نزد بهشت جاويدان صورت گرفت و چشم پيغمبر در اين مشاهده دچار خطا و اشتباه نشد و آيات بزرگى از عظمت خدا را مشاهده نمود.

عقيده به معراج پيامبر اسلام(ص) مخصوص دسته معينى از مسلمانان نيست؛ بلكه عموم مسلمين در اين عقيده مشتركند. احاديث فراوانى از طريق شيعه و اهل تسنن در اين زمينه نقل شده و بسيارى از علماى اسلام «تواتر» يا «شهرت» اين احاديث را تصديق كرده‌اند.