قرآن در آيات متعدد، تاكيد كرده است كه خداوند هيچگاه نسبت به بندگانش ظلم نمي كند. از این رو در سوره كهف مى فرمايد: «پروردگارت به هيچ كس ستم نمى كند». تكيه بر عنوان «ربّ» در سوره كهف ممكن است اشاره به اين باشد كه كار او تربيت، پرورش و تكامل است، درحالیکه ظلم و ستم باعث نقصان و عقب ماندگى بوده و بر خلاف اصول ربوبيّت است.

با دو دليل «حيات الهي» ثابت شده است. اول اين كه دانشمندان اسلامى وصف حيات را از اوصاف مسلّم خدا شمرده اند و او را «حىّ قيوم» مى دانند. حيات خداوند به معنى علم او به همه چيز و قدرت او بر انجام هر كاري است وگرنه حس، حركت، ضربان قلب، تنفس، تفكر و انديشه هيچ كدام درباره او مفهوم ندارد. دوم اين كه او آفريننده حيات است؛ آيا مى شود بخشنده چيزى، خود فاقد آن چيز باشد؟

از مجموع آيات بسیار گسترده قرآن، می توان به اين حقيقت دست یافت كه این آیات، خداوند را به عنوان یگانه خالق، مالک، ربّ و حاکم همه هستى، اعم از آسمان و زمين و عرش و كرسى و انسان، معرّفى مى كند؛ و به توحید در خالقیت، توحید در مالکیت، توحید در ربوبیت و توحید در عبادت تصریح می کند و با بیانی روشن مى گويد: كه غير از او هيچ ربّ و پروردگارى در جهان هستى نيست. به عنوان مثال: خداوند در آيه 164 سوره انعام خطاب به پيامبر(ص) مى فرمايد: «قُلْ أَغَيْرَ اللهِ أَبْغِي رَبّاً وَهُوَ رَبُّ كُلِّ شَيْء».
 

خداوند در سوره اعلی می فرماید: «همان کس که اندازه گیرى کرد و هدایت نمود»، در حقیقت مقصود از هدایت، هدایت تکوینی است که خداوند آن را به صورت انگیزه ها و قوانین، بر موجودات حاکم ساخته، همانند شیر مادر و عاطفه شدید مادری؛ و از سوی دیگر، انگیزه ای که طفل را به سوی پستان می کشاند. این آمادگی و هدایت، نشان از ربوبیت پروردگار دارد. انسان علاوه بر هدایت تکوینی نیازمند هدایت تشریعی نیز می باشد که از طریق وحی و ارسال انبیاء صورت می پذیرد.

آیات قرآن، مسأله تقدیر و هدایت تکوینی موجودات را از مظاهر ربوبیت پروردگار بر می شمارد. اکتشافات علمى، حقایق شگفت آوری از تقدیر و هدایت را آشکار می سازد. نویسنده کتاب راز آفرینش در این رابطه می گوید: پرندگان مهاجر، و زنبوران عسل هرگز آشیانه خود را گم نمى کنند، در حالى که انسان براى بازگشت به وطن احتیاج به آدرس دقیق دارد. حشرات، چشم هاى میکروسکوپى (ذره بینی) دارند، در حالى که بازهای شکارى داراى چشم هاى تلسکوپى (دوربینی) هستد و همه این ها نشان از برنامه ریزى دقیق، و هدایت پروردگار است.

روايات بسيارى در مصادر حديثى اهل سنت، درباره خروج «دجّال» در آخر الزمان وارد شده است که بر فرض صحت، احتمال تأويل آنها و رمزى بودن و جنبه سمبليك داشتن آنها زياد است. به گفته سيد محمد صدر(ره) دجّال نمادی است از اوج تمدن و تكنيك غرب كه با اسلام و مبانى آن ستيز دارد. تمدنى كه در صدد به سلطه كشيدن هر انسانى است. درباره مصداق دجّال چند احتمال وجود دارد: 1. دجّال شخصى حقيقى است كه كارهاى خارق العاده اى را در قالب سحر و جادو انجام مى دهد. 2. مقصود از دجّال همان ابليس است. 3. شاید دجّال همان سفيانى باشد و ... .

به طور کلى باید گفت: محتواى این سوره ناظر به پنج مطلب است: 1 ـ مسأله «توحید» و قسمتى از نشانه هاى خداوند در عالم هستى و صفات پاک او از جمله«توحید»، «ربوبیت» و «الوهیت». 2 ـ مسأله «معاد». 3 ـ مسأله«نبوت» انبیاء و مخصوصاً پیامبراسلام(ص). 4 ـ بیان بخشى از نعمتهاى بزرگ خدا و سرنوشت شکرگزاران و کفران کنندگان، ضمن بیان گوشه اى از زندگى«سلیمان»(ع) و قوم«سبأ». 5 ـ دعوت به تفکر و اندیشه و ایمان و عمل صالح و تأثیر این عوامل در سعادت و نیک بختى بشر.

آیات این سوره را در پنج بخش مى توان خلاصه کرد: 1 ـ بخشی پیرامون نشانه هاى عظمت خداوند و دلائل توحید سخن مى گوید. 2 ـ در بخش دیگرى از ربوبیت پروردگار و تدبیر و خالقیت و رازقیت او و آفرینش انسان بحث مى کند. 3 ـ بخش دیگر پیرامون معاد است. 4 ـ قسمتى از آیات آن نیز، اشاره به مسأله رهبرى انبیاء و مبارزه پى گیر و مستمرشان با دشمنان و دلدارى پیامبراسلام(ص) در این زمینه مى باشد. 5 ـ سرانجام، بخشى از آن بیان مواعظ و اندرزهاى الهى در زمینه هاى مختلف است.

 توحيد را از يك نظر مى توان به دو بخش توحيد خاص و عام تقسيم كرد. توحيد خاص شاخه هاى توحيد است كه چهار شاخه اصلی دارد: توحید ذات؛ توحید صفات؛ توحید عبادت؛ و توحید افعال که خود شاخه هایی دارد، ازجمله: توحید خالقیت، توحید ربوبیت، توحید مالکیت و حاکمیت تکوینی، توحید حاکمیت تشریعی، توحید اطاعت. امّا توحيد عام عبارت است از: توحيد در نبوّت؛ توحید در معاد؛ توحید در امامت؛ توحید در نظم و عدالت؛ و توحید در جامعه انسانی.

اين واژه در اصل به همان معناى پرورش و تربيت و سوق به كمال است. اين واژه هنگامى كه به طور مطلق به كار رود تنها بر خداوند اطلاق مى شود؛ چرا كه او مالك حقيقى و مربّى و مصلح همه چيز است؛ و هنگامى كه به غير خدا گفته شود، حتماً به صورت مضاف خواهد بود مانند «ربّ الدّار»؛ (مالك خانه). اين واژه هنگامى كه در مورد خداوند به كار برود ممكن است اشاره به جنبه هاى مختلف ربوبيّت او باشد؛ يعنى مالكيّت و تدبير و اصلاح و تربيت و قيمومت و انعام.