آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

 توحيد را از يك نظر مى توان به دو بخش توحيد خاص و عام تقسيم كرد. توحيد خاص شاخه هاى توحيد است كه چهار شاخه اصلی دارد: توحید ذات؛ توحید صفات؛ توحید عبادت؛ و توحید افعال که خود شاخه هایی دارد، ازجمله: توحید خالقیت، توحید ربوبیت، توحید مالکیت و حاکمیت تکوینی، توحید حاکمیت تشریعی، توحید اطاعت. امّا توحيد عام عبارت است از: توحيد در نبوّت؛ توحید در معاد؛ توحید در امامت؛ توحید در نظم و عدالت؛ و توحید در جامعه انسانی.

در ميان دانشمندان عقائد معروف است كه توحيد چهارشاخه اصلى دارد:
1. توحيد ذات (ذات خداوند، يگانه و بى مثل و مانند است.)
2. توحيد صفات (همه صفات خدا به يك حقيقت باز مى گردد و عين ذات او است.)
3. توحيد عبادت (پرستش تنها شايسته ذات پاك او است.)
4. توحيد افعال (سرچشمه خلقت و آفرينش و نظم جهان و خلاصه هر كار و حركتى كه در اين عالم رخ مى دهد او است «لا موثّر فى الوجود الا الله» و البتّه اين مطلب هرگز با اصل اختيار انسان منافات ندارد.)
توحيد افعالى نيز به نوبه خود شاخه هاى ديگرى دارد كه مهمترين آنها شاخه هاى زير است:
1. توحيد خالقيّت (آفرينش فقط از او است.)
2. توحيد ربوبيّت (تدبير عالم هستى تنها از او است.)
3. توحيد مالكيّت و حاكميّت تكوينى.
4. توحيد حاكميّت تشريعى و قانون گذارى.
5. توحيد اطاعت (تنها بايد از فرمان او اطاعت كرد يا فرمان كسانى كه او فرمان داده است.)
بدون شك افعال خدا منحصر به اينها نيست، و به همين دليل شاخه هاى توحيد افعالى نيز منحصر به آنچه گفته شد نمى باشد؛ ولى پنج شاخه بالا قسمت هاى اصلى را تشكيل مى دهد.
ذكر اين نكته را نيز در اينجا ضرورى مى دانيم كه توحيد را از يك نظر مى توان به دو بخش توحيد خاص و عام تقسيم كرد.
توحيد خاص همان شاخه هاى توحيد است كه در بالا اجمالا به آنها اشاره شد.
امّا توحيد عام عبارت است از:
1. توحيد در نبوّت (همه پيامبران يك هدف را تعقيب مى كردند و برنامه اصلى آنها يكى بود؛ و لذا ما هيچ گونه فرقى در ميان آنها از نظر اساس دعوت و مأموريت نمى گذاريم)؛ «لاَ نُفَرِّقُ بَيْنَ أَحَد مِّنْ رُّسُلِهِ». (1)
2. توحيد در معاد (همه انسان ها در يك روز و يك دادگاه حضور مى يابند و رستاخيز دارند.)
3. توحيد در امامت (همه امامان يك سخن مى گفتند و يك حقيقت را دنبال مى كردند و همه نور واحدى بودند.)
4. توحيد در نظم و عدالت (قوانين الهى درباره همه انسان ها يكسان است.)
5. توحيد در جامعه انسانى (همه بندگان خدا از يك پدر و مادرند و اختلاف رنگ و نژاد و زبان و مانند آنها تفاوتى در ميان آنها ايجاد نمى كند و جامعه واحدى را تشكيل مى دهند). (2)