آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

اين واژه در اصل به همان معناى پرورش و تربيت و سوق به كمال است. اين واژه هنگامى كه به طور مطلق به كار رود تنها بر خداوند اطلاق مى شود؛ چرا كه او مالك حقيقى و مربّى و مصلح همه چيز است؛ و هنگامى كه به غير خدا گفته شود، حتماً به صورت مضاف خواهد بود مانند «ربّ الدّار»؛ (مالك خانه). اين واژه هنگامى كه در مورد خداوند به كار برود ممكن است اشاره به جنبه هاى مختلف ربوبيّت او باشد؛ يعنى مالكيّت و تدبير و اصلاح و تربيت و قيمومت و انعام.

«رَبّ» داراى يك ريشه اصلى، و شاخ و برگ هاى فراوان، و موارد استعمال زياد است.
ريشه اصلى آن چنانكه راغب در مفردات مى گويد: به معناى تربيت و سوق دادن چيزى به سوى كمال است.
در مقاييس اللّغه چند ريشه براى آن ذكر شده: نخست كسى كه چيزى را اصلاح مى كند و قيام بر آن دارد، و ديگر كسى كه ملازم و مقيم چيزى است، سوم ضميمه كردن دو چيز به يكديگر. ولى همان گونه كه در التحقيق آمده همه اينها به يك اصل باز مى گردد؛ و آن عبارت است از سوق دادن چيزى به سوى كمال، و رفع نقايص در جهات مختلف مادّى و معنوى، ذاتى و عرضى، و اعتقاد و صفات و اخلاق.
از آنجا كه اقدام به چنين كارى با مفاهيم ديگرى مانند: اصلاح، تدبير، حكومت، مالكيّت، مصاحبت، سيادت، اجتماع، تعليم، تغذيه همراه است؛ به هريك از اين معانى نيز اطلاق شده است.
به همين دليل در كتب لغت، معانى متعدّدى براى آن ذكر كرده اند؛ مثلا در لسان العرب آمده است كه «ربّ» علاوه بر اين كه بر ذات پاك خداوند اطلاق مى شود؛ به معناى مالك، آقا، مدبّر، مربّى، قيّم، و منعم، نيز آمده است.
جان سخن اين كه: اين واژه در اصل به همان معناى پرورش و تربيت و سوق به كمال است؛ و سپس به معانى ملازم آن نيز اطلاق شده است؛ و لذا در ترجمه فارسى آن، واژه پروردگار به كار مى رود كه همين مفاهيم را در بردارد. (1)
ولى به طورى كه از گفتار علماى لغت استفاده مى شود؛ اين واژه هنگامى كه به طور مطلق به كار رود تنها بر خداوند اطلاق مى شود؛ چرا كه او مالك حقيقى و مربّى و مصلح همه چيز است؛ و هنگامى كه به غير خدا گفته شود، حتماً به صورت مضاف خواهد بود مانند «ربّ الدّار»؛ (مالك خانه)«ربّ الابل»؛ (مالك اشتر) و«ربّ الصّبى»؛ (مربّى كودك).(2)
اين واژه هنگامى كه در مورد خداوند به كار برود؛ ممكن است اشاره به جنبه هاى مختلف ربوبيّت او باشد؛ يعنى مالكيّت و تدبير و اصلاح و تربيت و قيمومت و انعام. (3)