آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

قرآن در آيات متعدد، تاكيد كرده است كه خداوند هيچگاه نسبت به بندگانش ظلم نمي كند. از این رو در سوره كهف مى فرمايد: «پروردگارت به هيچ كس ستم نمى كند». تكيه بر عنوان «ربّ» در سوره كهف ممكن است اشاره به اين باشد كه كار او تربيت، پرورش و تكامل است، درحالیکه ظلم و ستم باعث نقصان و عقب ماندگى بوده و بر خلاف اصول ربوبيّت است.

در قرآن، تعبير به نفى ظلم از خداوند فراوان ديده مى شود و تعبير به برقرارى قسط از سوى پروردگار نيز كم نيست. به هر حال در سوره يونس به طور قاطع مى فرمايد: (خداوند هیچ به مردم ستم نمى کند؛ ولى این مردمند که به خویشتن ستم مى کنند)؛ «إِنَّ اللَّهَ لَا يَظْلِمُ النَّاسَ شَيْئًا وَلَٰكِنَّ النَّاسَ أَنفُسَهُمْ يَظْلِمُونَ». اين تعبير ممكن است اشاره به سخنى باشد كه در آيات قبل از آن آمده كه مى فرمايد: «گروهى از مردم از مشاهده چهره حق، كور و از شنيدن سخن حق، كرند و اين به خاطر اعمالشان است كه پرده بر چشم و گوششان افكنده، نه اين كه خداوند آنها را بى جهت به چنين حالتى مبتلا ساخته باشد».
به تعبير ديگر اين يك سنّت الهى است كه چشم هاى بينا و گوش هاى شنوا اگر در مسيري كه براى آن آفريده شده به كار گرفته نشوند، تدريجاً قدرت خود را از دست مى دهند، بنابراين اگر كسى به چنين حالتى دچار شود، خودش بر خويشتن ستم كرده نه خدا بر او. اين تفسير را بسيارى از مفسّران پذيرفته اند، ولى عجب اين كه بعضى ديگر مانند «فخر رازى» اين مطلب روشن را رها كرده و به سراغ تعصب مذهبى خويش در مسأله عدالت رفته و گفته اند چون همه عالم، ملك خدا است، هر كارى كند ظلم نيست.
در حالى كه آيه دقيقاً خلاف اين مطلب را بيان مى كند، ظاهر آن اين نيست كه ظلم در مورد او تصوّر نمى شود بلكه مفهوم آيه اين است كه در عين توانائى بر اين كار هرگز انجام نخواهد داد، نظير اين تعبير فراوان است، اگر گفته شود فلان طبيب فلان بيمار را نپذيرفت، مفهومش اين است مى توانست ولى انجام نداد، هرگز نمى گوئيم فلان فرد بى سواد اين بيمار را معالجه نكرد. در سوره كهف، نيز همين معنا به تعبير ديگرى بيان شده، و مى فرمايد: (پروردگارت به هيچ كس ستم نمى كند)؛ «وَ لايَظْلِمُ رَبُّكَ أَحَداً».
تكيه بر عنوان «ربّ» ممكن است اشاره به اين باشد كه كار او تربيت و پرورش و تكامل است، نه ظلم و ستم كه باعث نقصان و عقب ماندگى و بر خلاف اصول ربوبيّت است. اين جمله به دنبال بيان حال مجرمان در قيامت ذكر شده كه در آنجا وقتى نامه اعمال خود را مى نگرند فريادشان بلند مى شود كه اى واى بر ما! اين نامه اعمال از آن كيست كه هيچ عمل كوچك و بزرگى از من صادر نشده، مگر اين كه در آن ثبت است، بلكه اعمال خود را همه حاضر مى بينند، بنابراين آنها هستند كه بر خود ستم مى كنند نه خدا، مخصوصاً با تصريح به اين كه اعمال آنها در آنجا تجسم مى يابد، مسأله نفى ظلم از خداوند واضح تر مى شود.(1)