امام علي(ع) درباره انجام اعمال شايسته به فرزندش می فرماید: «در عمل بكوش آن چنان كه سزاوارِ مانند توست از نظر كوچكى قدر و منزلت و كمى قدرت و فزونى عجز و نياز شديدت به پروردگارت، در راه اطاعتش بكوش، از عقوبتش ترسان باش و از خشمش بيمناك؛ زيرا او تو را جز به نيكى امر نكرده و جز از قبيح و زشتى باز نداشته است».

امام علی(ع) لزوم تحصيل زاد و توشه جهت سفر آخرت را چنین بیان مى فرمايد: «با انجام اعمال صالحى كه در توان دارید، زاد و توشه تهيّه کنید و [به سوى آخرت] باز گرديد. زیرا گردنه های سخت و منزلگاههاى مخوف و هولناكى در پيش داريد، كه بايد در آنها وارد شويد و نزد هر يك توقّف كنيد [و پاسخگوى اعمال خود باشيد]».

در روایات اسلامی وظیفه مومنین در برابر یکدیگر بیان شده است. پیامبر(ص) می فرماید: «مومنين برادر همديگر و همچون اعضاى يك پيكرند؛ و هنگامى كه عضوى ناراحت و بيمار شود همه اعضا، آن ناراحتى را احساس مى كنند». هم چنین آن حضرت در حدیث دیگری می فرماید: «هرگاه دو مسلمان با يكديگر قهر كرده، و قهر آنها سه روز ادامه پيدا كند و صلح نكنند، هر كدام پيشقدم در صلح شود روز قيامت قبل از ديگرى وارد بهشت مى شود». بى شك اصلاح ذات البين و آشتى دادن آنها، از مهمترين عبادتهاست.

هدایت و ضلالت الهی به معنای زمینه سازی و یا از بین بردن زمينه هاى مساعد است؛ بدون اينكه فرد را بر هدایت و یا گمراهی اجبار کرده باشد. این توفیقات و یا سلب توفیقات از سوی خداوند بی حساب و کتاب نیست؛ بلکه هر بنده ای با اعمال خود توفیقات الهی را به خود جلب و یا از خود سلب می کند. این موضوع مورد تأیید بسیاری از آیات قرآن و روایات اسلامی است.

بهترين كسب و كارها از نظر امام رضا(ع) مربوط به كسى است كه زندگى ديگران در زندگى او بهبودى پيدا كند و افرادِ ديگر سر سفره كسب و كار او بنشينند و بهره‌مند شوند؛ اما بدترين كسب‌ها مربوط به كسى است كه ديگران از كنار زندگى او نان نخورند. پس وقتى نعمت‌هاى خدا به سراغ انسان آمد، بايستي حقّ آنها را ادا كرد؛ چرا كه نعمت‌ها وقتى از انسان جدا شود، ديگر به آسانى بر نمى‌گردد.

امام علی(ع) در مورد نقش «عمل صالح» در سعادت اخروی می فرماید: «از كسانى نباش كه بدون عمل، اميد سعادت اخروى دارد»، در واقع بدون كوشش نمی توان به نعمت هاى پرارزش الهى در آخرت رسید. همچنین قرآن با تأكيد بر این معنی می فرماید: «براى انسان چيزى جز سعى و كوشش او نيست، و اين كه تلاش او به زودى ديده مى شود». در واقع «عمل صالح» تنها وسيله نجات است و اين پاسخى است براى آنان كه تصور مى كنند تنها با ذكر شهادتين و اظهار اسلام و ... اهل نجات خواهند شد.

خداوند در سوره مومنون خطاب به پیامبران می فرماید: از غذاهاى پاکیزه و طیّب تغذیه کنید و عمل صالح به جا آورید. راغب مى گوید: طیّب در شرع، به معنى چیزهاى پاک و حلال است. بر این اساس نوع تغذیه در روحیات انسان، مؤثر است و غذاهاى مختلف، آثار اخلاقى متفاوتى دارند. خداوند در آیات دیگر،  به مؤمنین نیز دستور می دهد غذای پاکیزه بخورید چرا که اعمال و سخنان طیب به مقام قرب او می رسد و استفاده از طیبات را، نشانه برتری انسان بر سایر موجودات می داند.

قرآن مجيد اعمال اخلاقى را نتیجه ايمان به خدا و روز قيامت مى شمرد و در بسيارى از آيات، «عمل صالح» به عنوان ثمره ايمان بیان شده است. در سوره «والعصر» همه انسان ها را در زيان و خسران مى بيند، و تنها كسانى را استثنا مى كند كه در درجه اوّل، ايمان دارند و سپس عمل صالح، و ... . آيه 21 سوره «نور» اخلاق و عمل و تزكيه كامل انسان را تنها در سايه ايمان به خدا و رحمت او ممكن می داند. آيه 93 سوره «مائده» نیز رابطه قوىّ تقوا و اعمال اخلاقى را با ايمان بیان می کند.
 

علم و تقوا رابطه نزديكى دارند؛ و چه رابطه اى نزديك تر از تأثير متقابل اين دو بر يكديگر. تقوا سرچشمه علم است و علم نيز سرچشمه تقوا، و اين يك اصل اساسى در مسیر معرفت است. هنگامى كه روح انسان بر اثر تقوا پاكيزه شود، جاذبه نيرومندى ميان آن و علوم حقيقى برقرار مى گردد. در واقع تقوا دل را آماده علم و دانش کرده و انسان را لايق فيض الهى مى كند. علم نیز در تقوا اثرگذار است؛ علم حقيقى ريشه هاى رذايل اخلاقى را از بين مى برد و عواقب آن را یادآور می شود و اين آگاهى، كمك مؤثّرى به پرهيز از گناه مى نمايد.

«عمل صالح» دائره وسيعى دارد. از برداشتن پوست هندوانه از وسط راه تا شهادت در راه خدا و يارى ستمديده و پوشاندن برهنه و احترام عالِم همه عمل صالح شمرده مي شوند. البته عمل صالحى مفيد است كه با خلوص نيت تحقق يابد؛ چرا که عمل بدون اخلاص مانند گردوى بى مغز است و عمل خالص آن است كه قصد نفع بردن از آن نداشته باشيم؛ بلكه بايد قصد نفع رساندن به غير را در عمل لحاظ كنيم، گرچه عمل بسيار كوچك باشد.