امام علی(ع) در بخشی از عهدنامه مالک اشتر در بيان شرائط فرمانده لشكر می فرمايد: «فرمانده سپاهت را كسى قرار ده كه در نظر تو، به خدا و پيامبر و امامت از همه خيرخواه تر، پاك دل تر و عاقل تر باشد. [در امور غیر حیاتی] دير خشم گيرد و زود عذر پذيرد. كسى كه نسبت به ضعفا، مهربان و در برابر زورمندان، پرقدرت باشد، مشكلات او را از جا به در نبرد و ضعف، او را به زانو در نیاورد. از خاندان هاى صالح و خوش سابقه و داراى شخصيت، شجاعت، سخاوت و كَرَم باشد. زيرا آنها كانون كرامت و شاخه هاى نيكى و شايستگى هستند».

«حِلم» و خويشتن داري نقطه مقابل غضب و خشم می باشد. امام حسن(ع) در تفسیر حلم می فرمایند: «حلم فرو بردن غضب و تسلّط بر نفس است»، و نشانه آن حسن برخورد با افراد می باشد. اما افرادى كه بر اثر ناتوانى، بردبارى پیشه مى كنند، داراى فضيلت حلم نيستند. امام علی(ع) می فرمایند: «كسى كه به خاطر ناتوانى ساكت شود و به هنگام توانايى انتقام بگيرد بردبار نيست». از سویی، بردبارى برای هر انسانی به ویژه مديران و سرپرست هاى خانواده، يك فضیلت اخلاقى است، زیرا سبب پيشرفت، حسن مديريت، و حل مشكلات عظيم می شود.

سخنان معصومین(ع) درباره اهمیت و جایگاه «حلم» فراوان است. به عنوان نمونه امام علی(ع) می فرمایند: «شجاع ترين مردم كسى است كه با نيروى حلم بر جهل غلبه نماید»، همچنین می فرمایند: «برترين اخلاق مردان حلم است». پیامبر(ص) حلم را از عبادات مهم دانسته و می فرمایند: «شخص مؤمن با حلم به مقام عبادت كننده شب زنده دار مى رسد»، آن حضرت در حدیث دیگری می فرمایند: «كسى كه بردباری کند و خشم خود را فرو برد، در حالى كه توانایی بر اعمال خشمش دارد، خداوند اجر شهيد به او مى دهد».

حلم و بردباری آثار بسیاری در زندگی انسان دارد، حلم، انسان را از خطرات جبران ناپذیر غضب نجات داده و مایه عزت و آبروی او در برابر افراد نادان می شود. رسول اكرم(ص) در حدیثی ده ثمره مثبت برای حلم بیان کرده و مى فرمايد: «از آثار حلم، انجام كارهاى خوب، همنشينى با نيكان، بالا رفتن شخصيت انسان، برطرف شدن خسّت و پستى، طالب خير بودن، به مقامات عالى رسيدن، از عفو بهره گرفتن و به مردم فرصت دادن، كار نيك بجا آوردن و سكوت [در برابر نادان] پيشه كردن، اين ها امورى هستند كه عاقل به خاطر حلمش از آن بهره مى گيرد».

«حلم» همچون سایر صفات انسان، دارای علل و انگیزه های متعدد است. مانند: تسلط بر نفس، که سبب می شود انسان گرفتار خشم و آشفتگى ها نشود. امام علی(ع) می فرماید: «حلم، فرو بردن خشم و کنترل نفس است». بلندى همت و شخصيت بالا نیز، اجازه آشکار ساختن خشم و كارهاى غير منطقى را به انسان نمی دهد. امام علی(ع) می فرمایند: «بردبارى و خونسردى، فرزندان دوقلوي همت بلند هستند». ایمان به خدا، علم، عقل و آگاهى بر نتايج حلم، از عوامل ديگرى برای بردباری می باشند. امام علی(ع) می فرماید: «حلم نورى است كه جوهره آن عقل است».

«حلم» از فضائل برجسته انسانی است؛ لکن مانند سایر فضائل اخلاقی مواردی از آن استثناء شده است؛ مانند: زمانی که حلم سبب جرأت و جسارت جاهلان متعصب و ازدیاد فشار و عصيان آنان شود، بردباری در این موارد نه تنها پسنديده نيست بلکه بايد عكس العمل مناسبى نشان داد. همچنین در مواردی که حلم و بردبارى به زيان جامعه، مكتب و یا عقيده انسان تمام مى شود و یا نشانه ضعف و ذلت محسوب مى شود، نیز حلم و سكوت غلط و ناپسند است.

امام علی(ع) در تبیین آثار «حلم و بردباری»، می فرماید: «نخستين نتيجه اى كه شخص بردبار از بردبارى خود مى برد اين است كه مردم در برابر جاهل و نادان از وى حمايت مي كنند». از سویی حلم به انسان آرامش مى بخشد و وى را از آلوده شدن به گناه هنگام ستيزه جويى حفظ مى كند و از تشديد عداوت دشمن كه به جسارت و بى ادبى پرداخته مى كاهد. همچنین پيامبر(ص) می فرماید: «آيا به شما خبر دهم كداميك از شما از نظر اخلاق به من شبيه تريد؟ ياران عرض كردند: آرى، و ايشان فرمود: آن كس كه از همه خوش اخلاق تر و بردبارتر و... است».

امام علي(ع) درباره «حلم» و «بردباري» می فرماید: «حلم، دهان بند سفيه است». در واقع امام(ع) بهترین عکس العمل در مقابل سخنان ناموزن سفيهان را استفاده از دهان بندِ «حلم» می داند؛ زیرا گفتن يك جمله در برابر آنها گاه سبب شنیدن ده جمله ناموزون ديگر می شود و اضافه بر آن، انسان با اين گفتگو هم سطح آنها قرار گرفته و ارزش خود را از دست مى دهد. از این رو امام(ع) می فرماید: «حلم، حجابى است در برابر آفت ها».

امام علی(ع) در مقام «حمد و ستايش خدا» می فرماید: «ستايش ويژه خداوندى است كه حمد و ثنايش همه آفريده ها را فرا گرفته و سپاهش پيروز و مجد و عظمتش متعالى است»، سپس انگشت بر نعمت هاى مادّى و معنوى خداوند گذارده و در برابر آنها حمد خدا گفته و می فرماید: «او را به سبب نعمت هاى به هم پيوسته و بركات و فيض عظيمش مى ستايم، همان خداوندى كه حلمش عظيم است و به همين دليل [از خطاكاران] در مى گذرد و در آنچه حكم كرده و فرمان داده دادگر است و از آينده و گذشته با خبر، خداوندى كه به علم خود آفريدگان را ابداع كرده، و با حكمش آنها را ايجاد نموده است».

خداوند در قرآن به ستایش بردبارى و ترك غضب سفارش مى كنند، مثلا در آیه 114 سوره توبه، حضرت ابراهیم(ع) را با عنوان «اوّاه حلیم»؛ (دلسوز در هدایت گری و بردبار) می ستاید. حتی زمانی که به او بشارت اسماعیل را می دهد، از ميان تمام صفات برجسته انسان، تنها روى صفت بردبارى اسماعیل تكيه می کند (سوره صافات، آيه 101). همچنین در سوره اعراف، آيه 199 به پیامبر(ص) توصیه می فرماید که در مواجهه با جاهلان بردبار باشد، و ...