آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

سخنان معصومین(ع) درباره اهمیت و جایگاه «حلم» فراوان است. به عنوان نمونه امام علی(ع) می فرمایند: «شجاع ترين مردم كسى است كه با نيروى حلم بر جهل غلبه نماید»، همچنین می فرمایند: «برترين اخلاق مردان حلم است». پیامبر(ص) حلم را از عبادات مهم دانسته و می فرمایند: «شخص مؤمن با حلم به مقام عبادت كننده شب زنده دار مى رسد»، آن حضرت در حدیث دیگری می فرمایند: «كسى كه بردباری کند و خشم خود را فرو برد، در حالى كه توانایی بر اعمال خشمش دارد، خداوند اجر شهيد به او مى دهد».

روایات ذیل گلچينى از سخنان معصومین(علیهم السلام) درباره اهمیت و جایگاه حلم می باشد:
1ـ پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) در حديثى می فرمایند: «اَلا اُخْبِرُكُمْ بِاَشْبَهَكُمْ بِى اَخْلاقاً؟ قالُوا بلى يا رَسُولُ اللّه فَقالَ اَحْسَنَكُمُ اَخْلاقاً وَ اَعْظَمَكُمْ حِلْماً وَ اَبَرَّكَمُ بِقَرابَتِهِ وَ اَشَدَّكُمْ اِنْصافاً مِنْ نَفْسِهِ فى الْغَضَبِ وَ الرَّضا»(1)؛ (آيا به شما خبر بدهم كداميك از شما از جهت اخلاق به من شبيه تريد؟ عرض كردند آرى اى رسول خدا. فرمود: آن كس كه از همه خوش اخلاق تر، بردبارتر، نيكوكارتر نسبت به خويشاوندانش و با انصاف تر در حال خشم و خشنودى باشد).
2ـ آن حضرت در حديث ديگرى می فرمایند: «ما جُمِعَ شَىْءٌ اِلى شَىْء اَفْضَلُ مِنْ حِلْم اِلَى عِلْم»(2)؛ (چيزى با چيزى همراه نشده كه برتر از همراهى حلم با علم باشد).
3ـ اميرمؤمنان على(عليه السلام) در حديثى می فرمایند: «اَشْجَعُ النّاسِ مَنْ غَلَبَ الْجَهْلَ بِالْحِلْمِ»(3)؛ (شجاع ترين مردم كسى است كه با نيروى حلم بر جهل غلبه نماید). همچنین همين مضمون در حدیثی از آن حضرت نقل شده كه می فرماید: «اَقْوَى النّاسِ مَنْ قَوِى عَلى غَضَبِهِ بِحِلْمِهِ»(4)؛ (قوى ترين مردم كسى است كه با نيروى حلمش بر غضبش چيره شود).
4ـ آن حضرت در حديث ديگرى می فرمایند: «اِنَّ اَفْضَلَ اَخْلاقِ الرِّجالِ اَلْحِلْمُ»(5)؛ (برترين اخلاق مردان حلم است).
5ـ پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) در حديث جالبى می فرمایند: «اِنَّ المُؤمِنَ ليُدْرِكَ بِالْحِلْمِ وَ اللّينَ دَرَجَةَ الْعابِدِ الْمُتَهَجِّدِ»(6)؛ (شخص مؤمن با حلم و نرمش به مقام عبادت كننده شب زنده دار مى رسد). اين تعبير به خوبى نشان مى دهد كه حلم و بردبارى از عبادات مهم در پيشگاه پروردگار است.
6ـ آن حضرت در حديث پرمعناى ديگرى می فرمایند: «مِنْ اَحَبِّ السَّبيلِ اِلَى اللّه عَزَّ وَ جَّل جُرْعَتانِ جَرْعَةُ غَيظ تَرُدُها بِحِلْم وَ جُرْعَةُ مُصيبَة تَرُدُّها بِصَبْر»(7)؛ (از محبوبترين راه ها به سوى خدا نوشيدن دو جرعه است، جرعه خشم را به وسيله حلم فرو بردن و جرعه مصيبت را با صبر تحمل كردن).
7ـ روزى حضرت على(عليه السلام) شنيد كه مرد [نابخردى] قنبر را دشنام مى دهد و گويى قنبر مى خواست به او پاسخ دهد، امام فرمود: قنبر! او را رها كن تا خدا را راضى و شيطان را خشمگين و دشمنت را [با شرمندگى] كيفر داده باشى. سپس فرمود: «فَوَالَّذى خَلَقَ الْحَبَّةَ وَ بَرَءَ النَّسَمَةَ ما اَرْضى الْمُؤمِنُ رَبَّهُ بِمِثلِ الْحِلْمِ، وَ لا اَسْخَطَ الشَيْطانَ بِمِثل الصَّمْتِ، وَ لا عُوقِبَ الاْحْمَق بِمِثْلِ السكوتِ عَنهُ»(8)؛ (قسم به خدايى كه دانه را در زير خاك شكافته، و انسان را آفريده هيچ شخص مؤمنى پروردگارش را به چيزى مانند حلم خشنود نساخته و شيطان را به چيزى مانند خاموشى به هنگام غضب خشمگين نكرده، و احمق را به چيزى همانند سكوت، مجازات ننموده است).
8ـ از پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) چنين نقل شده که می فرمایند: «مَنْ كَظَمَ غَيْظاً وَ هُوَ قادِرٌ عَلى اِنفاذِهِ وَ حَلُمَ عَنْهُ، اَعْطاهُ اللّه اَجَرَ شَهيد»(9)؛ (كسى كه خشم خود را فرو برد، در حالى كه قدرت بر انجام كارى مطابق آن دارد و حلم و بردبارى پيشه كند، خداوند اجر شهيد به او مى دهد).
9ـ امام باقر(عليه السلام) در حديثى از امام على بن الحسين(عليه السلام) این چنين نقل می فرمایند: «اِنَّهُ لَيُعْجِبُنىِ الرَجُلُ اَنْ يُدْرِكُهُ حِلْمُهُ عِنَدَ غَضَبِهِ»؛ (من لذت مى برم كه حلم و بردباري انسان به هنگام خشم به سراغ او آيد [و او را از چنگال خطر رهايى بخشد]).
10ـ اين بحث را با حديث ديگرى از امام صادق(عليه السلام) پايان مى دهيم [هر چند روايات در اين زمينه فراوان است] در اين حديث آمده است كه امام(عليه السلام) خدمتكارى داشت و او را به دنبال كارى فرستاده بود، ولى تأخير كرد، امام شخصاً به دنبال او رفت، ديد در گوشه اى خوابيده است (و گرما بر او غلبه كرده بود) امام بالاى سر او نشست و مدتى او را باد زد تا آسوده بخوابد، هنگامى كه بيدار شد امام (با محبت و بردبارى مخصوصى) به او فرمود: «اين كار درست نيست كه هم شب بخوابى و هم روز، شب را بخواب و روز را براى ما بگذار».(10) اين رفتار كه نهايت محبت و تواضع و بردبارى امام را مى رساند مى تواند سرمشقى براى افراد عصبانى باشد كه در اين گونه موارد از هر گونه خشونت چشم پوشیده و راه حلم را در پيش گيرند.(11)