دین و مذهب هرگز دعا را جانشين اسباب و علل قرار نداده، بلكه آن را چيزى مافوق آنها قرار داده؛ یعنی همان جا كه هيچ راه و وسيله ديگرى جز دعا برای شخص وجود ندارد و تنها روزنه اميد استمداد از نيرويى مافوق، نيروى لايزال مبدأ جهان هستى است. در این صورت مفهوم دعا درخواست فراهم شدن اسباب و عواملى است كه از دايره قدرت انسان بيرون باشد از كسى كه قدرتش بى پايان و هر امر ممكنى براى او آسان است.
ضمن اینکه دعا تنها الفاظ و به اصطلاح لقلقه لسان نيست؛ بلكه يك نوع آمادگى روحى و شايستگى معنوى و خودسازى است كه مى تواند در سلسله علل قرار گيرد و علّت ناقصه اى را كامل كند؛ زيرا فضل بى پايان خدا به اندازه شايستگيها و لياقتها به افراد مى رسد و بنابراين كسب شايستگى و لياقت مى تواند منشأ فضل و فيض تازه اى گردد.

«حلم» از فضائل برجسته انسانی است؛ لکن مانند سایر فضائل اخلاقی مواردی از آن استثناء شده است؛ مانند: زمانی که حلم سبب جرأت و جسارت جاهلان متعصب و ازدیاد فشار و عصيان آنان شود، بردباری در این موارد نه تنها پسنديده نيست بلکه بايد عكس العمل مناسبى نشان داد. همچنین در مواردی که حلم و بردبارى به زيان جامعه، مكتب و یا عقيده انسان تمام مى شود و یا نشانه ضعف و ذلت محسوب مى شود، نیز حلم و سكوت غلط و ناپسند است.

ممكن نيست انسان در زندگى هرگز با ناكامى رو به رو نشود؛ چرا كه در طبيعت اين زندگى، خواه ناخواه ناكامى وجود دارد. مهم اين است كه او چگونه مى تواند از ناكاميها عاملى براى پيروزيهاى آينده بسازد؛ ضعفها را بشناسد، كمبودها را حس كند و مواضع غلط را اصلاح نمايد. این نیز درست است كه شكستها گاهى گران تمام مى شود؛ ولى اگر از آن وسيله اى براى تجديد نظر عميق در برنامه ها و كشف «مناطق آسيب پذير» ساخته شود، نه تنها بهائى كه براى آن صرف شده زياد نيست؛ بلكه گاه سود حاصل از آن به مراتب بيش از زيانش خواهد بود.

حالت تعادل در هر كارى و به خصوص در غذا خوردن پسنديده است؛ زیرا بى خوراكى، انسان را به سستى و ضعف مى كشاند و پرخورى علاوه بر اینکه اسراف است موجب بیماری های جسمی و روحی مى گردد. امیرالمؤمنین(ع) کم غذایی را از نشانه های متقین بر می شمارد؛ چرا که یکی از نتایج آن، صفای باطن و نورانیت قلب است و پیامبر(ص) پرهیز در خوراک را اصل و اساس در درمان جسم می دانند.

مفهوم دعا، درخواستِ فراهم شدن اسباب و عوامل خارج از دايره قدرت انسان، از كسى است كه قدرت بى پايان دارد. آری دعا، نوعى خودآگاهى و بيدارى دل و انديشه و پيوند باطنى با مبدأ همه نيكيها و خوبيهاست، به همين جهت در سخنان حضرت على(ع) مى خوانيم: «خداوند دعاى غافلان را مستجاب نمى كند».

زنده ماندن یونس نبی در دل نهنگ یک معجزه الهی می باشد. معجزه متکى به نیروى الهى است و هرگز به معناى انجام یک محال‌ عقلى و به معناى برهم زدن قانون علیّت نیست. دو وجه برای زنده ماندن در شکم ماهی در این مدت ممکن است: 1) ماهی که او را بلعیده به خواست الهی شرایطی داشته که امکان زنده ماندن انسان در شکم او وجود داشته است. 2) خداوند در دل ماهی قدرت زنده ماندن را به حضرت یونس(ع) عطا کرد.

مباحث این سوره در چهار بخش خلاصه مى شود: بخش آغازین سوره پیرامون مسأله «امتحان» و «وضع منافقان» است. بخش دیگر سوره در حقیقت، براى دلدارى پیامبر(ص) و اندک مؤمنان صدر اسلام است، که از طریق بیان گوشه هائى از سرنوشت پیامبران بزرگ مطرح شده.  بخش دیگرى از این سوره از«توحید» و«نشانه هاى خدا در عالم آفرینش» و«مبارزه با شرک»، سخن مى گوید. و قسمت آخر این سوره، مباحث متنوعى پیرامون ضعف و ناتوانى معبودهاى ساختگى و عابدان«عنکبوت صفت» آنها و ... می باشد.

خداوند در آیه 8 سوره صف، با اشاره به ضعف و ناتوانى مخالفان حق، می فرماید: «آنها مى خواهند نور خدا را با دهان خود خاموش سازند، ولى خداوند نور خود را کامل مى کند هر چند کافران خوش نداشته باشند».

«میرزا بهاء» در «نظر اجمالی» می گوید: بجای هر نمازی که به واسطه سفر یا موانع دیگر فوت شود، یک سجده یا ذکر مخصوصی ادا می شود. و برای این نماز، باز قیودی ذکر می کند: 1- هنگام ضعف و ناتوانی ساقط خواهد شد! 2- پس از رسیدن به مقصد است و در مسیر راه لازم نیست! 3-  پس از استراحت در مقصد است! 4-  باید محل استراحت محل امن و اطمینان باشد!

مانع اصلى خود شناسى، حجاب و پرده حبّ ذات و خود خواهى و خود برتر بينى است، و تا اين پرده ها كنار نرود خودشناسى ممكن نيست؛ و تا انسان خود شناسى نكند و به نقاط ضعف خويش آگاه نگردد، راه تهذيب اخلاق به روى او بسته خواهد بود. در خبرى از پيغمبر اكرم(ص) مى خوانيم: «هنگامى كه خدا اراده نيكى درباره بنده اى كند او را در امور دين آگاه و در امور دنيا زاهد و نسبت به عيوبش آگاه مى سازد!».