در قرآن، «امر به معروف و نهی از منكر» به عنوان يك دستور عام بيان شده و از ويژگی های امت اسلامی شمرده شده نه به اين معنى كه در امت هاى پيشين اصلا نبوده است؛ بلكه به اين معنى كه در امّت اسلامى به صورت يك اصل اصيل آمده است و بالاتر اين كه بر ايمان به خدا نيز مقدم شده است و يكي از سه ويژگی صالحان و نخستين ويژگی مومنان، دانسته شده است و قرآن، رستگاری را منحصر در انجام دادن اين دو وظيفه می داند و تعبير به امت، بيانگر انجام دادن كار گروهی است. با فراموش كردن اين دو وظيفه مهم، ريشه های ايمان سست شده و معروف منكر و منكر معروف می شود.

پرورش روح امانت داری و پیشگیری از خیانت، در سايه تقويت ايمان امكان پذير است؛ زيرا با اعتقاد و اطمینان به رازقيّت خداوند، کمبودی احساس نمی شود، تا به خیانت منجر شود. از سویی توجه به عواقب معنوی و مادی خيانت، يکي از اسباب پيشگيري از آن است. اميرمؤمنان على(ع) می فرماید: «سر رشته كفر خيانت است». پيامبر اکرم(ص) می فرمایند: «اگر خیانت در خانه اى وارد شود، آن را ويران کرده و بركات الهى آن را آباد نخواهد كرد». بديهى است، خیانت درجامعه نیز آن را ويران کرده و از بركت خالى مى کند.

بزرگان اخلاق برای درمان اسباب «تکبّر»، راه حل هایی پیشنهاد کرده اند از جمله: کسی که مغرور به جمال و زیبایی است باید متوجه باشد چیزی که به سرعت قابل زوال است قابل دلبستگی نیست؛ اگر سبب کبر ثروت و کثرت دوستان است باید به این نکته توجه کند که این ها اموری است از بیرون وجود انسان و نمی تواند مایه مباهات او گردد؛ اگر سرچشمه تکبر انواع عبادات و طاعات الهی است، باید به این واقعیت بیندیشد که خداوند تنها عبادتی را می پذیرد که از هر گونه عُجب و کِبر پاک باشد.

با مراجعه به تاريخ می بینیم كسانى بوده اند که عمرهاى بسيار طولانى داشته اند؛ از قبيل: حضرت «خضر» كه هزاران سال عمر كرده و هنوز زنده است، «لقمان بن عاد» با 3500 سال، حضرت «نوح» با 2500 سال، حضرت «آدم» با 930 سال، «شيث» فرزند آدم با 912 سال، حضرت «ادريس» با 862 سال، حضرت «سليمان» با 712 سال، «سام» پسر نوح با 600 سال و ....

امام علی(ع) درباره «محاسبه اعمال» از سوي شخص «پرهيزكار» می فرماید: «پيوسته عمل صالح انجام مى دهد، با اين حال ترسان است [كه از او پذيرفته نشود] روز را به پايان مى برد؛ در حالى كه همّ او سپاسگزارى [نعمت هاى الهى] است، و صبح مى كند؛ در حالى كه تمام همّش ياد خداست، شب را سپرى مى كند؛ در حالى كه ترسان است، و صبح بر مى خيزد؛ در حالى كه شادمان است، ترسان از غفلت هايى است كه از آن برحذر داشته شده، و شادمان براى فضل و رحمتى است كه به او رسيده [؛ زيرا روز ديگرى از خدا عمر گرفته و درهاى سعى و تلاش را به روى او گشوده است]».

«خوف» و «رجاء» به عنوان دو عامل بازدارنده و محرک باید به صورت متعادل در وجود هر انسانى باشد تا او را در مسیر طاعات استوار نگه داشته و از معاصى دور نمايد. اهمّيّت اين دو به اندازه اى است كه در وصاياى جناب لقمان به فرزندش آمده است: «از خداوند آن گونه خائف باش كه اگر تمام نيكى هاى جنّ و انس را به جا آورده باشى، از عذاب او [به علت پاره اى از لغزش ها] ترسان باشى و رجاء تو نسبت به خداوند بايد آن گونه باشد كه اگر معاصى جنّ و انس را انجام داده باشى اميد به رحمت او داشته باشى».

قرآن مجید دوازده قرن پیش از کشفیات علمی دانشمندان ، در پنج سوره لقمان، شعراء، ق، حج و انبیاء، مساله زوجیت در گیاهان را مورد اشاره قرار می دهد.

لقمان گرچه پيامبر نبود ولى دانشمندى بود كه قرآن بر علم و حكمت او صحّه گذارده. اولين نصيحتی كه قرآن از اين مرد حكيم نسبت به فرزندش نقل كرده، نصيحت پرهيز مطلق از هرگونه شرك است که ظلم بزرگی است. اين نشان مى دهد كه ريشه خودسازى مبارزه با شرك است و اینکه موجود بى ارزشى را همتاى خالق تمامى موجودات قرار دهند بزرگترین ظلمهاست، چه ظلمى از اين بدتر كه انسان آتشى برافروزد كه خرمن تمام اعمال صالح خويش را خاكستر كند؟

بسيارى از علماى سير و سلوك عقيده دارند كه رهروان راه كمال بايد زير نظر استادى كار كنند و براى لزوم انتخاب استاد به آيه «فَاسْئَلُوا اَهْلَ الذِّكْرِ»؛ (از آگاهان بپرسيد) و داستان موسى وخضر، و همچنین به لقمان و فرزندش استدلال كرده اند ولى در مباحث اخلاقى هميشه استاد خصوصى لازم نیست. هرچند وسيله خوبى براى نيل به كمال و طىّ طريق در كوتاهترين مدّت مى باشد.

«تُصَعِّر» از ماده (صَعَر و بر وزن خطر)، نوعى بيمارى در شتر است که گردن خود را كج مى كند، پس از آن به هر روى گردانی اطلاق گردید. این تعبیر ممکن است بيانگر اين معنى باشد كه بدخلقى، در واقع نوعی بيمارى حيوانى است. امام صادق(ع) در تفسير آیه «وَلا تُصَعِّرْ خَدَّكَ لِلنّاسِ» مي فرمايند: «صورتت را از كسى كه با تو سخن مى گويد به عنوان توهين و استحفاف بر مگردان». از سويي، قرار گرفتن اين صفت در كنار تكبر، افراط در راه رفتن و سخن گفتن، نشان از رذيله ای است که سبب تنفّر همه مردم مى شود.