پس از رحلت پيامبر اكرم(ص) و پذيرفته نشدن مصحف امام على(ع)، علاوه بر «زيد بن ثابت»، عده ديگرى از بزرگان صحابه به جمع آوری قرآن پرداختند. از جمله: «عبدالله بن مسعود»، «اُبّى بن كعب»، «مقداد بن ‌اسود»، «سالم مولى ابى حذيفه»، «معاذ بن جبل» و «ابوموسى اشعرى». گويند: نخستين كسى كه سوره هاى قرآن را مرتب نمود، «سالم مولى ابى حذيفه» بود.

«ابرهه» از فرماندهان سپاه نجاشی بود كه پس از كشتن «اريات» بر تخت حکومت نشست و کلیسای بزرگی ساخت. او تصميم گرفت تا کعبه را تعطیل کند؛ اما چون مردم حجاز کلیساي بزرگ او را آتش زدند، برای گرفتن انتقام و نابودي كعبه و جذب درآمد اقتصادی با سپاه بزرگی به سوي مکه به راه افتاد. به مردم مکه پیام داد که شهر را ترک کنند. «عبد المطلب» که مي دانست قدرت مقابله با سپاه ابرهه را ندارد سفارش كرد كه همه به کوه ها پناه ببرند. در اين هنگام، پرندگانی در آسمان ظاهر شدند و با سنگ هايي در منقار و چنگال، به سپاه ابرهه حمله کردند، و همه لشكرش را نابود ساختند.

«عمّار» فرزند یاسر و سمیّه، در مكّه اسلام آورد و مرارت هاى فراوانى را متحمل شد. او از مهاجران به حبشه بود که به دو قبله نماز گزارد و در همه جنگ ها حضور داشت، و پيامبر(ص) درباره وى فرمود: «عمّار سر تا پا مملو از ايمان است» و نيز فرمود: «عمّار را گروه ستمگر و متجاوز خواهند كشت»، و سرانجام به دست ياران معاويه در صفّين به شهادت رسيد.

بر اساس آيه 100 سوره «برائت»، پيروان پیامبر(ص) پنج گروهند: نخست: گروه سابقين و پيشگامان اسلام مانند حضرت علي(ع) و خديجه(س). گروه دوم مهاجرانند كه البتّه سابقين نيز جزء آنها بودند، آنها به خاطر سخت شدن زندگي در مكّه، به حبشه مهاجرت كردند و بعدا به دنبال هجرت پيغمبر(ص) به مدينه به پيروي از ايشان به مدينه مهاجرت كردند. گروه سوم انصارند، مسلمانان اهل مدينه که مهاجران را پذيرفته و تمام دارایی خود را با آنان تقسيم نمودند، گروه چهارم نسل پس از مهاجر و انصار كه همان تابعين اند و زمان پيامبر(ص) را درك نكردند و يا حضرت را نديدند؛ ولى صحابه را ديدند و درك كردند. گروه پنجم تابعين تابعين اند كه در واقع شاگردان تابعين هستند.

در روایات اسلامی تعبیرات مهمی درباره ایشان آمده است؛ از جمله اینکه: جعفر در قیامت بر ابلاغ رسالت انبیاء گواهی خواهد داد. او پس از حضرت علي(ع) و زيد سومين نفري بود كه به پیامبر(ص) ايمان آورد و به خاطر علاقه فراواني كه به فقرا و مستمندان داشت از سوي پيامبر(ص) به ابوالمساكين ملقب گشت و درباره او فرمود: «تو از نظر خلقت و خوى شبيه منى». علاوه بر این جعفر رئيس مهاجران به حبشه بود و دو هجرت داشت (هجرت به سوى حبشه و هجرت به سوى مدينه) و به دو قبله نماز خواند (در آغاز اسلام به سوى بيت المقدس و سپس در مدينه به سوى كعبه) و دو بار با پيغمبر(ص) بيعت كرد (بيعتى در آغاز اسلام و بيعتى در فتح مكّه).

واژه «اصحاب الجنّه» در «قرآن» زياد تكرار شده، و غالبا به معناى بهشتيان است؛ امّا در سوره «قلم» به معنای «صاحبان باغ» آمده است. در روایات و تاریخ، داستان «صاحبان باغ» چنین آمده است: مرد سخاوتمندی بود که باغی پر از میوه داشت. موقع برداشتِ میوه، به اندازه نیاز خود و خانواده اش برمى داشت و بقيّه را بین مستمندان تقسیم می کرد؛ اما بعد از فوتش و رسيدن باغ به فرزندانش، آنها تصميم گرفتند كه ذره اي از ميوه هاي باغ را به فقرا ندهند. تمام مقدمات كار را انجام دادند تا صبح قبل از طلوع آفتاب تمام ميوه ها را بچينند و همه را بفروشند؛ اما وقتی به باغ رسیدند دیدند جز خاکستر، اثری از باغ نمانده است.

با بررسی زندگى عمرو عاص، به این یقین مى رسیم که او هیچ گاه اسلام نیاورد، بلکه تنها تظاهر به اسلام مى کرد و این هم به خاطر جریانى بود که در حبشه پیش آمد. او همان کسی است که به حبشه رفت تا نجاشی را متقاعد کند مسلمانان پناهنده شده را به مکه بازگرداند. در واقع او مصداق کلام امام علی(ع) است: «سوگند به خدایى که دانه را در زمین مى شکافد و خلایق را آفریده است، اینان اسلام نیاوردند بلکه تظاهر به اسلام مى کردند و کفرشان را مخفى مى نمودند، و آنگاه که یارانى پیدا کردند به دشمنى آشکار با ما بازگشتند».

ابوالقاسم محمّد بن ابى حُذَیفة، نوه عتبة بن ربیعه که از سران مشرکان و پسردایی معاویه بود، با هجرت پدر و مادرش که مسلمان شده بودند به حبشه، در حبشه متولد شد و پس از شهادت پدرش در دامان عثمان بزرگ شد. او در محاصره خانه عثمان و قتل او شرکت داشت. وی از یاران على(ع) بود که فرماندار مصرشد وهنگامى که معاویه بر مصر مسلّط شد به دستور او به شهادت رسید.

یکی از اقدامات موثر پیامبر(ص) در تشکیل حکومت اسلامی، ملاقات با نمایندگان مردم مدینه در موسم حج بود. آنان در این ملاقات ها به عنوان «پيامبر و رهبر» با آن حضرت بيعت کردند. اين هيأت ها، مقدّمات هجرت پيامبر(ص) به مدینه و تأسيس حكومت اسلامى را فراهم ساختند. دیگر اینکه ایشان با فرستادن گروهی از مسلمانان به حبشه صداى آئين اسلام را به آفريقا نیز رساندند و با این کار موجبات آشنایی مسلمانان با وضع دولت و حكومت آن کشور و کسب تجاربی نسبت به حکمرانی را فراهم نمودند.

خداوند در سوره مائده در خصوص «تكبر» قوم یهود چنین می فرماید: «به یقین یهود و مشرکان را دشمن ترین مردم نسبت به مومنان خواهی یافت و نزدیک ترین آن ها را از نظر دوستی و محبت به مؤمنان کسانی می یابی که می گویند ما نصرانی هستیم». سپس به دلیل تفاوت قوم نصاري و يهود اشاره کرده و می فرماید: «این به خاطر آن است که در میان مسیحیان افرادی دانشمند و تارک دنیا هستند که تکبر نمی ورزند». از این تعبیر مي فهميم که یکی از عوامل اصلی عداوت یهود نسبت به اهل ایمان بر خلاف مسیحیان تکبر و استکبار آنان بوده است.