حج حکمت ها، کارکردها و ظرفیت های بسیار متنوعی دارد، مانند: 1. تقویت بعد اخلاقی و دگرگونی های درونی و روحی با خودسازی و جدا شدن انسان از مرزهای زندگی مادی و امتیازات ظاهری و زر و زیور. 2. برجسته شدن بعد سیاسی جامعه مسلمانان و از بین رفتن تعصبات ملی و نژادی آنها با ایستادن همه در صف واحد امت اسلام علیه استعمار. 3. ارتباط قشرهای مختلف مسلمانان از لحاظ فرهنگی و علمی. 4. امکان کم شدن فاصله طبقاتی با تقویت پایه های اقتصادی جهان اسلام و بسیاری برکات دیگر.

مطالعه تاریخ پوشش اقوام گذشته نشان می دهد که پوشیدن لباس برای پرهیز از زشتی برهنگی نقش مهمی برای آنها داشته است. برای نمونه در ایران باستان همواره در میان تمامی اقوام، پوشیدن لباس بلند و گشاد برای زنان مرسوم بود. زنان حوزه مدیترانه و یونان و آسیای صغیر نیز حداقل هنگام خروج از منازل و حضور در بازارها، صورت های شان را می پوشاندند. در انگلستان موهای زنان در زیر روسری هایی از جنس کتان مخفی می شد و جامه های بلند و جوراب های ضخیم، ساق زنان را می پوشاند. در اسپانیا زنان از کالسکه های دربسته برای تردد استفاده می کردند و روی شلوارهای شان نیز بعضا دامن هایی پرچین به تن می کردند. در فرانسه موها اغلب در کیسه ای ابریشمی پنهان می شد و هنگام سوارکاری یا پیاده روی، علاوه بر استفاده از شلوارهای کتان، بر چهره ماسک هم کشیده می شد.

طبق آنچه در آيه 282 سوره «بقره» آمده، مسلمانان موظّفند، اسناد معاملات، وام ها، معاهدات و مانند آن را به صورت مكتوب تهيّه كرده و طرفين آن را امضا كنند و بر آن شاهد هم بگيرند. امام صادق(ع) در این زمینه می فرمایند: «یکی از چهار گروهي که دعایش مستجاب نمی شود مردى است كه به ديگران وام و قرض مى دهد و شاهدى بر آن نمى گيرد و در موقعي که مشکل پیش بیاید دست به دعا بر مى دارد و مي گويد: خدايا مشكلم را حل كن و خداوند هم مي فرمايد: مگر به تو نگفتم شاهد بگير[چرا نگرفتي؟]».

درباره اين سؤال كه چرا همه پيامبران بزرگ از منطقه «خاورميانه» مبعوث شده اند؟ دو جواب داده شده است: 1. به اعتقاد مورّخان، تمدّن بشر از خاورميانه آغاز شد، و روشن است كه هرچه تمدّن اجتماعى و دنيوى انسان، وسيع تر شود نيازش به دين و مذهب بيشتر مى گردد. 2. هنگامى كه منطقه اى مركز تمدّن شود از اطراف دنيا براى حلّ مشكلاتشان به آنجا سفر مى كنند، و طبعاً همان گونه كه مسافران، سوغات هاى مادّى را از گاهواره تمدّن به مناطق خود مى برند، مسائل معنوى و روحانى و دين و مذهب موجود در آنجا را نيز به محل هاى خود انتقال مى دهند.

يكي از آسيب ها در جوامع ديني، وجود «خرافه» است. «خرافه» به هر كار غير عُقَلايي و غير منطقى كه نه پشتوانه وحى آسمانى داشته باشد، و نه عقل سالم آن را اجازه دهد گفته مي شود. از مصادیق «خرافه پرستی» مي توان به بت پرستی، زنده به گور کردنِ دختران، فال بد، بد قدمی و خوش قدمی، سحر و جادو، بخت خوب و بد، گدایی به اسم گرفتن حاجت اشاره كرد. اسلام «خرافه» و «خرافه پرستی» را به شدت مردود می شمارد. در روایت آمده که: «فال بد شرک است، کسی که فال بد بزند از ما نیست».

بسيارى از خواسته هاى مخالفان پيامبر(ص) منطبق با شرائط معجزه نبوده است؛ مثل درخواست آوردن خدا و فرشتگان به نزد خود، فرود آوردن آسمان بر سر، داشتن باغي از خرما يا انگور يا خانه اي از طلا و ... اينها نشان مى دهد كه هدف تقاضاكنندگان استفاده از معجزه و هدايت يافتن نبوده بلكه هوى و هوس هاى ديگرى در سر داشته اند؛ چراكه به تصريح قرآن، آنها مردمى لجوج، معاند و بى منطق بوده اند و حتى با ديدن معجزات آشكار باز هم حاضر نبوده اند در برابر حقيقت تسليم شوند.

آموزه های قرآن جاودانه و جهانی هستند؛ امّا دعوت جهانی پيامبر(ص) مرحله به مرحله بوده است. ایشان در مرحله اول مأمور به دعوت فامیل خود و در مرحله بعد مأمور به دعوت عرب و در مرحله بعد مأمور به دعوت از عموم بشر بود. هنگامى كه پايه هاى اسلام در ميان اعراب قوى و مستحكم شد، پيامبر مامور به دعوت جهانی شد و این حقایق در آیات متعدد قرآن بیان شده و تناقضی با هم ندارد. از آن گذشته ممکن است تعبیر «ام القری» از مکه دلالت بر مرکزیت جهانی آن و تعبیر «من حولها» اشاره به همه جهان داشته باشد.

«وهابیون» در حجاز به رهبری «محمد بن عبد الوهاب» که عقاید ابن تیمیه داشت در دو قرن اخیر به وجود آمدند. عبد الوهاب كه مخالف شیعه و غالب مسلمانان در مسئله «توحید» بود با کمک حاکمان محلی و روشن کردن تعصبات قومی به نام دفاع از توحید توانست در دستگاه حکومت نفوذ کند. پیروانش هم كه بعد از او به کمک حکومت دست به تخریب قبور و غارت کربلا و سایر بلاد اسلامی زدند، افرادي متعصب و لجوج بودند و فقط به دنبال مبارزه با مسئله شفاعت، توسل و زیارت قبور بودند و به بقیه مسائل کاری نداشتند.

«جان داونپورت» درباره جنگ های پیامبر(ص) می گوید: «در مورد تحصیل قدرت و به کار بردن آن، محمّد(ص) از موسی(ع) سرمشق گرفته است. به این بیان که اگر موسی(ع) به عنوان یک نفر راهنما با قدرت قیام نکرده بود نمی توانست فرزندان اسرائیل را از مصر نجات دهد. عربستان نیز در میان قبایل متعددی تقسیم شده بود؛ که اغلب در حال جنگ و جدال بودند. محمّد(ص) برای این که دینش را در میان آنان تأسیس نماید، راه دیگری نداشت جز آن که به عنوان راهنما و سردار آن ها قیام کند...».

واژه «اصحاب الجنّه» در «قرآن» زياد تكرار شده، و غالبا به معناى بهشتيان است؛ امّا در سوره «قلم» به معنای «صاحبان باغ» آمده است. در روایات و تاریخ، داستان «صاحبان باغ» چنین آمده است: مرد سخاوتمندی بود که باغی پر از میوه داشت. موقع برداشتِ میوه، به اندازه نیاز خود و خانواده اش برمى داشت و بقيّه را بین مستمندان تقسیم می کرد؛ اما بعد از فوتش و رسيدن باغ به فرزندانش، آنها تصميم گرفتند كه ذره اي از ميوه هاي باغ را به فقرا ندهند. تمام مقدمات كار را انجام دادند تا صبح قبل از طلوع آفتاب تمام ميوه ها را بچينند و همه را بفروشند؛ اما وقتی به باغ رسیدند دیدند جز خاکستر، اثری از باغ نمانده است.