در آموزه های اسلامی، کار یک جهاد بزرگ اجتماعی و مذهبی است. با اين وجود این برنامه حرکت آفرین اسلامی منافاتي با دستوراتی همانند زهد و توکّل و پرهیز از آرزوهای دراز و بی اعتنایی به دنیا ندارد؛ چون مفاهیمی مانند زهد، توکّل، طول امل و ... آنچنان مسخ و تحریف گشته و با سلیقه های شخصی کوته بینان آمیخته شده که چهره سازنده آنها را در اذهان عمومی کاملا دگرگون کرده، و بسیاری از مردم به ظاهر مسلمان این مفاهیم را پوششی برای نارسائی ها، تنبلي ها و کوته نگري های خود قرار داده اند و ... .

شفاعت، منافاتي با «عدل الهي» ندارد؛ چراكه شفاعت بدون زمينه مناسب انجام نمى گيرد و هركس لايق آن باشد، مشمول شفاعت مى شود و هركس لايق نباشد از آن محروم خواهد بود. ثانياً: مجازات گنهكار عين عدالت است و پذيرش شفاعت نوعى تفضّل است.

عدالت خداوند در سه حوزه «آفرینش»، «قانون گذاری» و «جزا» در جریان است و ملاک عدالت در هر سه حوزه «قرار گرفتن امور در جایگاه صحیح» است، لذا خداوند در حوزه آفرینش هر مخلوقی را به بهترین صورت آفریده و در حوزه قانون گذاری نیز قوانین را طوری قرار داده که موجب احقاق حقوق همگان شود و از هر کسی به اندازه توان او انتظار دارد و در قیامت نیز به اندازه عمل انسان ها جزا می دهد.

ایشان با بیان وقايعي چون نفخ صور، زنده شدن مردگان، تشکیل دادگاه های عدل الهی و حسابرسی سریع، صحنه قیامت و دادگاه عدل الهی، آن را چنان نزدیک توصیف می کند که گویی همه این امور واقع شده است: «گويى نفخه صور و صيحه نشور فرا رسيده و قيامت، شما را در بر گرفته و در آن صحنه دادگاه الهى حاضر شده ايد، باطل ها از شما رخت بر بسته؛ عذرتراشى ها از ميان رفته؛ حقايق برايتان مسلّم شده و حوادث، شما را به سرچشمه اصلى رسانده است [و به نتايج اعمال خود رسيده ايد]». حضرت در ادامه به همگان هشدار می دهد که از حوادث روزگار و آیات الهی پند گیرند و خود را برای چنین روزی آماده کنند.

در آيات «قرآن» بحث هاى زيادي درباره نامه اعمال و پرونده كارهاى آدمى شده و با تعبيرات گوناگوني چون «كتاب»، «زُبر»، «زبور» و «طائر» نام برده شده است و در بعضي تنها سخن از «نويسندگان نامه اعمال» است و از آنها تعبير به «رقيب» و «عتيد» يا «رسولان پروردگار» و ... شده كه هر كدام پيامى مخصوص به خودشان دارند. نامه هاي اعمال طوري است كه جزئيات اعمال انسان ها و كارهاى نيك و بد، اعم از بزرگ و كوچك در آن منعكس است. نامه اعمال طوري گشوده است كه مايه رسوايى صاحبش و يا عزت و آبروى او نزد خلايق مي شود و آن قدر روشن است كه نيازى به حسابگر ندارد.

مهمترين اشكالى كه در مسئله «خلود» مطرح مى شود و در حقيقت اشكال اصلى است مسئله «عدم تناسب گناه و كيفر» است. گفته مى شود چگونه مى توان پذيرفت كه انسانى تمام عمر خود را - كه حدّاكثر صد سال بوده - كار بد كرده و در كفر و گناه غوطه ور بوده؛ ولى در برابر يكصد سال گناه بايستي هزاران ميليون سال كيفر ببيند؟! در حالی که حكمت و عدالت ايجاب مى كند كه اين دو متناسب باشند؛ در جواب باید گفت: كيفرهايى كه اثر طبيعى عمل است و خاصيت تكوينى آن است و يا نتيجه حضور خود عمل در برابر انسان است اين گفتگوها را نمى پذيرد.

اعتقاد به اختيار و آزادى اراده بشر نه تنها مخالفتى با مسأله عدالت پروردگار ندارد؛ بلكه كاملا با آن هماهنگ است. آنچه منافات دارد مسأله جبر است كه قائلين به آن را بر سر دو راهى پذیرش جبر و انکار عدالت و يا انتخاب عدل و وداع با جبر قرار داده است؛ چرا که امكان ندارد كسى، ديگرى را مجبور بر گناهى كند و بعد او را به خاطر آن گناه مجازات نمايد. لذا معتقدين به جبر ناچار شده اند عدالت را رها سازند، که این يكى از بزرگترين ايرادات بر مذهب آنان است.

مفهوم واقعى «قضا و قدر» اين نيست كه سرنوشت هر انسان از نظر سعادت و شقاوت از پيش تعيين شده باشد، سرنوشتى حتمى و غير قابل تغيير؛ که در این صورت شبهه مخالفت با عدل پدید می آید. بلکه قضا و قدر الهى اشاره به قانون عليت دارد؛ يعني خدا مقدّر كرده افرادى كه سعى و تلاش می كنند موفق شوند و افراد سست ناموفق، مطيعان، سعادتمند و عاصيان بدبخت، ملت هاى متحد پيروز و آنها كه راه تفرقه را مى پويند مغلوب شوند. و مسلّماً چنين تفسيری از قضا و قدر کاملا با مسأله عدل الهى هماهنگ است.

مسأله تفاوت مردم در فقر و غنا از قبيل قضا و قدرِ مشروط الهى است؛ يعنى افراد يا ملت هاى سخت كوش معمولا غنى تر و افراد سست و ملت هاى تنبل فقيرترند. مواردى نيز وجود دارد كه فقر از خارج بر جمعيت يا فردى تحميل مى شود كه عدل الهى را زير سؤال نمي برد. شكّى نيست كه خداوند به انسان آزادى داده است. اگر آزادي نمى داد در شرايط اجبارى راه تكامل پيمودنى نبود و نيز شكّى نيست كه گروهى از اين آزادى سوء استفاده مى كنند كه البتّه خداوندِ عادل، سرانجام حق مظلوم را از ظالم مى گيرد و اين همان عدل الهی است.

توجّه به اوصاف الهى سبب مى شود كه انسان چشم دل را به نقطه كمالِ مطلق بدوزد و سعى كند در سير درونى و برونى، خود را به او نزديكتر سازد و اين نزديكى سرانجام سبب تخلّق به اخلاق الهى و انعكاس صفات خداوند در اخلاق و عمل انسان مى شود. بنابراين هر قدر انسان به او نزديك تر شود، اين صفات در او قوى تر مى شود، مخصوصاً در مسأله عدل الهى. اهميّت مسأله عدالت در اسلام به قدرى است كه هيچ چيز حتی دوستى ها و دشمنى ها، قرابت ها و خويشاوندى ها هيچ كدام نمى تواند مانع آن شود.