مردم از نظر داشتن يا نداشتن علم و آگاهي به چهار گروه تقسيم مي شوند: عالم، جاهلِ قاصر، جاهلِ مقصّرِ بسيط، و جاهلِ مُركّب. خطرناک ترین اين گروه ها برای جامعه، وجود عالِمان بی عمل است که سرچشمه تمام جنگ ها و نابسامانى ها در جامعه بشرى از گذشته تا امروز بوده اند. اين گروه خطرناكترين سلاح هاى كشتار جمعى را براى محو و نابودى انسان هاى بى گناه مى سازند و با تبليغات فراوان حقايق را پنهان مي کنند.

امام(ع) مى فرمايد: «بندگان خدا كه حافظان علم او هستند، آن را به خوبى نگاهدارى مى كنند [و در اختيار نااهلان قرار نمى دهند] و [آنجا كه بايد آن را آشكار كنند] چشمه هاى آن علوم را جارى مى سازند، با محبت و دوستى به يكديگر مى پيوندند و با پيمانه اى سيراب كننده [از علم] عطش يكديگر را فرو مى نشانند، ترديد در [اعتقادات] آنها راه نمى يابد و غيبت در وجودشان نفوذ ندارد. برترى آنان همچون برتری دانه هاى خوب از ميان انبوه دانه هاست، اين امتياز بر اثر خلوصشان و موفقیت آنها در امتحانات الهی است».

اهمیت علم و دانش تا آنجاست که خداوند در نخستین آیاتی که بر پیامبرش نازل می کند از علم سخن می گوید. جالب اینکه در این آیات آموزگاری و معلمی خود به انسان را نیز یادآور شده و آن را از نشانه های بزرگی خود بر می شمرد. روشن است که چنین اشاره ای، گویای عظمت این مقام و بزرگی دارندگان این منصب است.

پس بر هر مسلمانی واجب است نهایت احترام و تعظیم را نسبت به اساتید و معلمان لحاظ کند؛ مخصوصا بر مسئولین دولت هاست که با اتخاذ سیاستهای لازم، در رفع نیازها و ارتقای منزلت اجتماعی آنها بکوشند.

«عقل» و «فطرت» انسان حکم می کند کسی که از دانش و تخصّص محروم است، لازم است از دانشمند و متخصص در زمینه تخصصش پیروی کند. از این رو تمام اقوام، نژادها و پیروان همه ادیان، فطری و عقلایی بودن مراجعه جاهل به عالم و تقلید از او را پذیرفته و آن را غیر قابل انکار می دانند. بر طبق این قاعده، افرادی که وظایف دینی و احکام شرعی را نمی دانند، به مقتضای فطرت و عقل خود، باید به سراغ متخصصین مسائل دینی رفته و از آنان تقلید کنند.

امام علی(ع) جامعه انسانی را به سه گروه علماى ربانى، دانش طلبان در طريق نجات و احمقانِ بى سر و پا تقسيم نموده است. منظور از عالمانِ ربانى، انسان هاى دارای علم و تقوا هستند، گروه دوم شاگردان علماء ربانی هستند، اين دو گروه سعادتمندند، اما گروه سوم، افراد منحرفى هستند كه امام آنها را افرادی بی ارزش و اوباش دانسته که همانند گوسفندان بى عقل و بی هدف به دنبال هر صدايى مى روند، این افراد نه عالمند و نه متعلم و قرآن آنها را به مانند چهارپايان و بلكه گمراه تر از آنها توصيف كرده است.

امام علی(ع) درباره حاملان علم، با اشاره به سینه مبارکش می فرماید: «در اينجا علم فراوانى است، اى كاش افراد لايقى براى آن مى يافتم». به فرموده امام(ع) چهار گروه، شايسته حمل اين علوم نيستند. كسى كه زود درك مى كند؛ ولى قابل اعتماد نيست، كسي كه دين را وسيله دنيا قرار داده و از نعمت خدا بر ضد بندگان استفاده مى كند، كسى كه بصيرت به علم و شبهات ندارد و با نخستين شبهه، شك در دل او پيدا مى شود، كسى كه حريص به مال است». در واقع اين علوم با مرگ حاملانش مى ميرد، زيرا اين گروهِ ها شايستگی های لازم را ندارند.

امام علی(ع) در توصیف حاکم و عالم هواپرست می فرماید: «او کسى است که خداوند وى را به حال خود واگذارده است!». در واقع این فرد از راه راست منحرف گردیده.... لذا از دعوت به گمراهی خوشحال می شود و هم خودش از طریق هدایت پیشینیان (پیامبران و اوصیاء) گمراه شده و هم گمراه کننده کسانى است که در زندگى او یا پس از مرگش به او اقتدا مى کنند؛ او بار گناهان کسانى را که گمراه ساخته به دوش مى کشد و همواره در گرو گناهان خویش است.

ابو یوسف، «قاضى القضات» هارون بود. او هميشه ملازم هارون بود و با قدرت توجيهى عجيب خود، اعمال نارواى هارون را منطبق با موازين دينى وانمود مى‏ كرد. به عنوان نمونه: هارون در اوائل خلافتش، عاشق يكى از كنيزان پدرش شد. کنیز گفت: پدرت با من همبستر شده است. هارون جريان را با ابو يوسف در ميان گذاشت. ابو يوسف پاسخ داد: مگر هر ادعايى كه يك كنيز مى‏ كند، بايد پذيرفته شود؟ گوش به حرف او نكن!!! در صورتى كه طبق موازين فقه اسلامى در اين گونه موارد، اعتراف خود زن مورد قبول است.  

امام در خطبه 17 در توصیف این افراد مى فرماید: کارى جز انباشتن مال دنیا یا علوم بی ثمر ندارند و زشتیها و پلیدى ها را در مغز و فکر خود جمع مى کنند، آن گاه بر مسند قضاوت مى نشینند و تضمین مى کنند حقایقى را که بر دیگران مشتبه شده روشن و خالص سازند. در مواجهه با مشکلات علمی  و برای روشن ساختن آن، افکار بیهوده و حرفهاى پوچ و توخالى دارند و از این مقدمات نادرست نتیجه مى گیرند و به نتیجه نادرست آن حکم مى کنند. نه اهل ابتکار اند، نه ذهن وقّاد و روشنى دارند و نه... .

درسهایی که از مناظرات امام رضا(ع) قابل استفاده است عبارتند از: 1- برخورد اسلام با پيروان مكتب هاي ديگر قبل از هر چيز بايد برخورد منطقي باشد. 2- قدرت منطق اسلام به قدري است كه از منطق مكتب هاي ديگر ابداً واهمه ندارد. 3- علماي اسلام در هر زمان بايد از تمام مكاتب و مذاهب با خبر و با زبان هاي زنده دنيا آشنايي داشته باشند. 4- از وسايل ارتباط جمعي موجود در جهان حداكثر بهره گيري را داشته باشند و صداي اسلام و تعليمات قرآن را به گوش همه جهانيان برسانند.