انحرافات تدریجی پیش آمده در جامعه اسلامی سبب قیام امام حسین(ع) علیه آنها شد. این حقیقت، در سخنان آن حضرت که هدف حرکت اصلاح طلبانه خود را امر به معروف و نهی از منکر و احیای سنت رسول خدا(ص) و امام علی(ع) معرفی می کند به راحتی قابل مشاهده است. ایشان اگرچه خود را برای حکومت محق تر از هر کس می دانستند و این موضوع را بارها هنگام توضیح دلایل شان برای سرباز زدن از بیعت با یزید، صریحا اعلام کردند، اما سخنان مرگ آگانه شان در کنار عدم انصراف از ادامه مسیر کوفه هنگام رسیدن خبر خیانت کوفیان، بهترین گواه بر این حقیقت است که هدف والای حضرت اباعبدالله نه سودای قدرت و حکومت، بلکه قیام برای اصلاح جامعه اسلامی بود.
بله در این مسیر اگر امور به گونه ای جریان می یافت که حضرت می توانست با رهبری یک حکومت متمرکز در کوفه، به اهداف اصلاح گرانه شان جامه عمل بپوشانند، حتما از چنین امری استقبال می کرد، اما از آنجایی که افق نگاه حضرت بسیار بلند و هدف گذاری های شان سطح بندی های مختلفی داشت، با محقق نشدن آن هدف نیز ایشان به گونه ای دیگر به هدف اصلاح گرانه شان رسیدند یعنی با تقدیم خون خود و اصحاب با وفای شان و رسوا ساختن بنی امیه.
درباره چرایی همراه ساختن خانواده نیز باید گفت که این رفتار علاوه بر حکمتی که در رسواسازی حکومت اموی به وسیله سخنرانی های حضرت زینب و سایر افراد کاروان اسیران داشت، امری مرسوم در بین اعراب آن زمان بوده است، آن چنان که می بینیم که حتی پیامبر(ص) نیز در جنگ های شان، همسران شان را همراه با خود می بردند.

حج حکمت ها، کارکردها و ظرفیت های بسیار متنوعی دارد، مانند: 1. تقویت بعد اخلاقی و دگرگونی های درونی و روحی با خودسازی و جدا شدن انسان از مرزهای زندگی مادی و امتیازات ظاهری و زر و زیور. 2. برجسته شدن بعد سیاسی جامعه مسلمانان و از بین رفتن تعصبات ملی و نژادی آنها با ایستادن همه در صف واحد امت اسلام علیه استعمار. 3. ارتباط قشرهای مختلف مسلمانان از لحاظ فرهنگی و علمی. 4. امکان کم شدن فاصله طبقاتی با تقویت پایه های اقتصادی جهان اسلام و بسیاری برکات دیگر.

معاویه برای رسیدن به اهداف خود و تثبیت نظام اموی نیاز به ایجاد بسترهای فرهنگی خاصی داشت و به همین منظور - از آنجا که محو ظاهری الفاظ قرآن برایش ممکن نبود - از دانشمندان جهان اسلام خواست از تفسیر و تاویل صحیح آیات آن بپرهیزند تا مردم در جهل مانده و راه برای خودکامگی های او هموار بماند. او طی گفت و گویی که با ابن عباس داشت، صراحتا از او خواست از تاویل آیات قرآن به گونه ای که به نفع اهل پیامبر(ص) باشد، بپرهیزد یا آنگونه تفسیر را، مخفیانه نقل کند.

درسهایی که از مناظرات امام رضا(ع) قابل استفاده است عبارتند از: 1- برخورد اسلام با پيروان مكتب هاي ديگر قبل از هر چيز بايد برخورد منطقي باشد. 2- قدرت منطق اسلام به قدري است كه از منطق مكتب هاي ديگر ابداً واهمه ندارد. 3- علماي اسلام در هر زمان بايد از تمام مكاتب و مذاهب با خبر و با زبان هاي زنده دنيا آشنايي داشته باشند. 4- از وسايل ارتباط جمعي موجود در جهان حداكثر بهره گيري را داشته باشند و صداي اسلام و تعليمات قرآن را به گوش همه جهانيان برسانند.