مأمون در ابتدا مقام خلافت را بر امام عرضه داشت، ولى امام که از نیّت او باخبر بود با قبول آن شدیداً مخالفت نمود، تا این که مأمون آن حضرت را بر قبول ولایتعهدى یا گردن زدن مخیر نمود. امام رضا(ع) از طرفى تهدید به مرگ شد و از طرفى ملاحظه کرد که وجود آن حضرت در دستگاه مى تواند با برنامه هاى دقیق سیاسى جلوى اغراض مأمون را بگیرد لذا مصلحت را بر این دید که ولایتعهدى را قبول کند ولى برای اینکه مأمون از او بهره بردارى سیاسى نکند، هرگز در تصمیم گیرى ها دخالت نمى کرد.

ولایت عهدى امام رضا(ع) و نرمش مأمون عباسى با آن حضرت نه به خاطر علاقه به آن حضرت و خاندان رسول خدا(ص)، بلکه براى رسیدن به اهداف شیطانى خود بود. از جمله: خاموش کردن نهضت هاى علویان، موجه جلوه دادن و اعتراف گرفتن از علویان نسبت به حکومت، تحت نظر قرار دادن حضرت و در امان ماندن از خطرى که از ناحیه امام او را تهدید مى کرد، جدا کردن امام از شیعیان و موالیانش و ...

مأمون بر ازدواج حضرت امام جواد(ع)  با دخترش اصرار زیادی داشت، و این ازدواج كاملاً جنبه سياسى داشت. وى از اين كار چند هدف را تعقيب مى كرد: 1. با فرستادن دختر خود به خانه امام(ع) آن حضرت را براى هميشه دقيقاً زير نظر داشته باشد. 2. با اين وصلت، به خيال خام خويش، امام(ع) را با دربار پرعيش و نوش خود مرتبط کند و بدين ترتيب بر قداست امام لطمه وارد سازد. 3. با اين وصلت علويان را از اعتراض و قيام بر ضد خود باز دارد. 4. هدف چهارم مأمون، عوام فريبى بود.

مأمون بعد از آن که به جهات خاصّ سیاسى امام رضا(ع) را به جانشینى خود منصوب کرد، در شعرى به وصایت حضرت على(ع) تذکر داده و چنین گفته: «سرزنش مى‏ شوم چون اباالحسن وصىّ پيامبر را دوست دارم و اين نزد من از شگفتي هاى دوران ماست. و (شگفت) از گمراهى كه بر من خشم مى‏ گيرد چون به فرزندان وصىّ نزديك شدم».