هواي نفس 23 مطلب

عاقبتِ «دنیاپرستی و زراندوزی»

از ديدگاه قرآن عاقبتِ «دنیاپرستی و زراندوزی» چیست؟

«حُبّ دنيا»، سرچشمه همه گناهان و موجب افتادن در دوزخ است. «قرآن» مي فرمايد: «كسي كه زندگى زودگذر را بطلبد، آن مقدار كه بخواهيم به هر كس اراده كنيم از آن مى دهيم، سپس دوزخ را برايش قرار مي دهيم تا در آن بسوزد؛ در حالى كه نكوهيده و رانده است!». در جاي ديگر مي فرمايد: «آنها كه طلا و نقره را گنجينه سازند و در راه خدا انفاق نكنند، به مجازات دردناك بشارت ده، در آن روز، سكه هاى طلا و نقره را در آتش مى گذارند و با آن صورت ها، پهلوها و پشت هايشان را داغ مى كنند، اين همان چيزى است كه براى خود گنجينه ساختيد».

خطرات پیروی از «نفس امّاره»

پیروی از «نفس امّاره» چه خطراتی را به دنبال دارد؟

به اعتقاد دانشمندان اسلامی نفس داراي سه مرحله امّاره، لوّامه و مطمئنه است. بر اساس روايات نفس امّاره گناه را در نزد انسان زيبا جلوه داده و خوبى ها را زشت مى نماياند. امام علی(ع) می فرماید: «نفس امّاره فريبكار همچون منافقان به انسان تملّق مى گويد و در چهره دوستِ موافقى بروز مى كند تا زمانى كه انسان را فريب دهد». لذا امام(ع) می فرماید: «اين نفس پيوسته انسان را به بدى ها دعوت مى كند كسى كه آن را ناديده بگيرد او را به انواع گناهان مى كشاند». در واقع نفس امّاره مهم ترين ابزار شيطان است و اگر انسان از شر آن رهايى يابد از شر شيطان هم رهايى خواهد يافت.

تعبير امام صادق(ع) از پيروي هواي نفس و گناهان

امام صادق(عليه السلام) با چه تعبيري از پيروي هواي نفس و گناهان ياد كردند؟

بالاترين دشمن انسان، پيروى از هواى نفس و سخن‌هاى بيهوده است. هواى نفس، خواهش‌هاى كنترل نشده دل آدمي است كه اگر با عقل كنترل شد، خطرى ندارد؛ ولى اگر مطابق خواست دل قرار گرفت، هلاك مي‌شود، به همين خاطر است كه امام صادق(ع) مي‌فرمايد: «از هواى نفس دورى كنيد؛ همان‌گونه كه از دشمنانتان دورى مى‌كنيد، چيزى براى افرادِ بافضيلت، دشمن‌تر از پيروى هواى نفس و درو شده‌هاى زبان نيست».

ایمان دینی مایه آرامش یا دلواپسی؟!

آیا ایمان دینی با وجود دلواپسی از نظارت مداوم خدا و ترس همیشگی از مجازات گناه می تواند مایه آرامش باشد؟!

 

وجود شاهد، ناظر و مراقب و همچنین حد و مرز و اندازه، لازمه هر نظام تربیتی و اجتماعی است که بدون آن رشد و کمال و تربیت افراد و اجرای عدالت و قانون و ارائه سایر خدمات در جامعه غیر ممکن خواهد بود. بدیهی است که همین قاعده و ضرورت در خصوص دین و برنامه های آن نیز وجود دارد. لذا وجود عوامل تشویق و تنبیه و خوف و رجاء در دین امری لازم و ضروری است، و رسالت دین چیزی جز تربیت و تعالی انسان و رشد و کمال او نمی باشد، لذا به هیچ وجه در دین آرامش مطلق و بی قاعده، یا اضطراب و دلواپسی مطلق و بی اساس وجود ندارد.

اگر انسان از نظارت خدا فارغ بوده و از جزای اعمالش ترسی نداشته باشد، به هیچ قانونی پایبند نخواهد بود تا آرامشی برای نوع بشر باقی بماند! باید مجموعه دین را بطور جامع دید و اینکه فقط بعد نظارتی - تنبیهی و برخی محدودیتهای دین را ببینیم، امری دور از منطق، جاهلانه و غرض ورزانه است.

خطرات تبعيت از «هوی پرستی»

امام علي(علیه السلام) در حکمت 211 نهج البلاغه، در تبیین خطرات تبعيت از «هوی پرستی» چه می فرماید؟

امام علي(ع) با اشاره به خطرات تبعيت از «هوی پرستی» می فرماید: «چه بسا عقل ها كه در چنگالِ هوی و هوس هاى حاكم بر آنها اسيرند». در واقع خداوند دو نيرو به انسان بخشيده؛ نيروى عقل كه راه و چاه را مى شناسد و ديگرى انگيزه هاى مختلف نفسانى، مانند علاقه جنسى يا علاقه به ثروت و مقام، كه در حد اعتدال ضرورى است؛ اما هنگام طغیان، عقل را به اسارت خود گرفته به گونه اى كه گاه واضح ترين مسائل را تشخیص نمی دهد، به همين خاطر است كه حضرت می فرماید: «غلبه هواى نفس هم دين و هم عقل انسان را فاسد مى كند».

شباهت «هوی پرستي» با «نابینايي»

چرا امام علي(علیه السلام) «هوی پرستی» را به «نابینايي» تشبیه كرده است؟

امام علي(ع) در توصیف «هوی پرستي» در تعبیری هماهنگ با «قرآن» می فرماید: «هوی پرستى شريك و همتاى نابينايى است»؛ زيرا همان گونه كه انسان نابینا اطراف خود را نمى بيند، هوی پرستان نيز از مشاهده حقايق آشكار محرومند؛ چرا كه حجابِ هوی پرستى، سخت ترين حجاب در راه شناخت است. پس به فرموده امام علي(ع) بايستي دست از محبّت دنيا كشيد كه چشم را كور، گوش را كر، زبان را لال و گردن ها را به زير مى آورد.

منظور از «مراقبه» در جهاد با نفس

منظور از «مراقبه» كه در جهاد با نفس لازم است چيست؟

علماى اخلاق براى جهاد با نفس امورى را بيان كرده اند كه التزام به آنها لازم است. يكي از آن امور «مراقبه» است كه بعد از مرحله «مشارطه» قرار دارد و شخص مراقب است تا نفسش از شرط هایی که با او گذاشته شده تخلف نكند. در این مرحله دو نوع دقت نظر لازم است: يكى قبل از عمل كه در قصد و حركت اوليه مراقب باشد كه براى خدا حركت كند، نه براى هوس. دوم در حین انجام عمل مراقب باشد حركات و سكناتش مطابق خواسته خداوند باشد.

منظور از «محاسبه» در جهاد با نفس

منظور از «محاسبه» كه در جهاد با نفس لازم است چيست؟

علماى اخلاق براى جهاد با نفس امورى را لازم می دانند؛ يكي از این امور كه بعد از مشارطه و مراقبه لازم است «محاسبه» مي ‌باشد؛ یعنی همان طور که خداوند اعمال ما را محاسبه می كند ما هم روزانه به محاسبه نفس بپردازيم، چنانچه نفس به وظیفه عمل كرده باشد، باید از او تشکر کرد و اگر معصيت كرده باشد بايد مواخذه شده و با انجام كارهاى خير آن را جبران كند.

منظور از «معاقبه» در جهاد با نفس

منظور از «معاقبه» كه در جهاد با نفس لازم است چيست؟

یکی از راه های مبارزه با نفس، مهلت ندادن به نفس است؛ چون اگر فرصت پیدا کند با گناه انس می گیرد و عمر انسان را ضایع می کند. پس باید نفس را تنبیه کرد و او را از گناه باز داشت و به کارهای سخت مجبورش نمود و این گونه با نفس خود به مجاهدت برخاست؛ زیرا تنها در این صورت به هدایت می رسد. آری انسان با معاقبه به مرتبه «نفس لوامه» می رسد و هنگامی که نفسش رام شد و رشد کرد به «نفس مطمئنه» ارتقاء می یابد.

جايگاه «محاسبه نفس» در اعتقادات اسلامي

«محاسبه نفس» از چه جايگاهي در اعتقادات اسلامي برخوردار است و يك مسلمان در اين رابطه با چه مشكلاتي ممكن است مواجه گردد؟

انسان بايد در دنيا به حساب اعمال خود برسد؛ حساب انسان، علاوه بر اينكه بدست فرشتگان است، بدست خود او نيز مى‌باشد. يك مسلمان همان‌گونه كه در امور مالى حسابگر خويش است، در امور معنوى نيز بايد نقاط ضعف و قوّت خود را حساب كند و ببيند عوامل عدم موفّقيّت او چه بوده است. بزرگان پيشين، محاسبه را جزء برنامه‌هايشان قرار مى‌دادند. در حسابرسي اعمال، سه مشكل مهمّ وجود دارد: عيب هاي خود را نمى‌بيند، معمولا اعمال خود را نمى‌نويسد و گاهى لغزش ها به نظرش نمى‌آيد.

پایگاه اطلاع رسانی دفتر مرجع عالیقدر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی
سامانه پاسخگویی برخط(آنلاین) به سوالات شرعی و اعتقادی مقلدان حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی
تارنمای پاسخگویی به احکام شرعی و مسائل فقهی
انتشارات امام علی علیه السلام
موسسه دارالإعلام لمدرسة اهل البیت (علیهم السلام)
خبرگزاری دفتر آیت الله العظمی مکارم شیرازی

قالَ الحسينُ عليه السّلام :

مَنْ دَمِعَتْ عَيناهُ فينا قَطْرَةً بَوَّاءهُ اللّهُ عَزَّوَجَلّ الجَنَّةَ.

چشمان هر کس که در مصيبتهاى ما قطره اى اشک بريزد، خداوند او را در بهشت جاى مى دهد.

احقاق الحق ، ج 5، ص 523