امام علي(ع) در خطبه 97، درباره مهلت دادن به ستمگران مي فرماید: «اگر خداوند، ظالم و ستمگر را [چند روزى] مهلت دهد، چنان نيست كه فرصت مجازات او از دستش برود، او در كمينگاه، بر سر راه ستمگر است و گلوى وى را در دست دارد؛ هر زمان بخواهد مى فشارد، آن چنان كه نتواند آب دهان را فرو بَرَد». كلام امام(ع) تأكيد دارد كه خداوند هیچگاه از ظالمان غافل نبوده و در کمین آنان و مسلّط بر آنان است و اگر چند روزی به آنها مهلت می دهد به اين خاطر است که بر گناهان خود بیفزایند تا عذاب الهی آنها را فرا بگيرد.

مجازات فوری و نابود کردن ظالم با «اختیار» انسان و اتمام حجّت منافات دارد. اگر هر عمل ظالمانه ای، بلافاصله و به صورت فوری، جزا داده شود، هیچ کس جرأتی برای بروز اراده واقعی و ظهور باطنش نخواهد داشت.
فرصت دادن به ظالمان به معنی سکوت خداوند در برابر ظلم نیست؛ ممکن است برخي از ظالمان توبه كنند. گاهی خداوند طبق «سنّت استدراج» به ظالمان فرصت می دهد تا زمینه شدید تر شدن عذاب اخروی خود را فراهم کنند. همچنین طبق خاصیّت نظام هستی، نمی ‌‌توان در این دنیا تمام مجازات برخی از ظالمان را اجرا نمود.
از طرفی خداوند سرنوشت هیچ قوم و ملّتى را تغییر نمى دهد مگر آن که آنان آنچه را در وجود خودشان است تغییر دهند؛ خداوند هم ظلم کردن و هم زير بار ظلم‌ رفتن را نمي‌ پذيرد.

یکی از راه های مبارزه با نفس، مهلت ندادن به نفس است؛ چون اگر فرصت پیدا کند با گناه انس می گیرد و عمر انسان را ضایع می کند. پس باید نفس را تنبیه کرد و او را از گناه باز داشت و به کارهای سخت مجبورش نمود و این گونه با نفس خود به مجاهدت برخاست؛ زیرا تنها در این صورت به هدایت می رسد. آری انسان با معاقبه به مرتبه «نفس لوامه» می رسد و هنگامی که نفسش رام شد و رشد کرد به «نفس مطمئنه» ارتقاء می یابد.

حضرت هود(ع) از سوی قوم بت پرستش تهدید به مرگ می شود، ولی نه تنها به قدرت عظيم مخالفان بت‏ پرست و شرارت هاى آنها اعتنا نمى ‏كند؛ بلكه آنها را تحريك به قيام بر ضدّ خود مى‏ نمايد، تا به آنان ثابت كند قلب و روح او به جاى ديگرى وابسته است و با «توکل» بر ذات پاك او كمترين واهمه ‏اى از توطئه‏ هاى دشمنان ندارد و اين خود نشان مى ‏دهد كه توكّل بر خدا تا چه اندازه به انسان شجاعت و استقامت مى‏ بخشد.

برخی از مردم از مواجهه با واقعیت «مرگ» هراس داشته و بهترین شیوه را فراموشی مرگ می دانند؛ در حالی که انسان های بسیاری بر آستانش زانو زده و سر تسلیم در برابرش فرود آوردند. امیرالمومنین علی(ع) در این رابطه می فرماید: «چگونه از چيزى غافل مى‌شويد كه او از شما غافل نخواهد بود، و طمع در چيزى مى‌كنيد كه هيچ گاه شما را مهلت نمى‌دهد». پس بهتر است با شجاعت و واقع بينى به بررسى دقيق واقعیت مرگ بپردازيم.

وقتي انسان‌ها غرق در گناه و عصيان شوند و طغيان و نافرمانى را به مرحله نهائى برسانند خدا آنها را به حال خود وا مى‌گذارد و ميدان مي‌دهد تا پشتشان از بار گناه سنگين شود و مستحق حداكثر مجازات شوند؛ چراكه تمام پل‌هاي پشت سر خود را ويران و راه بازگشت را بسته و لياقت هدايت الهى را از دست داده‌اند. خدا گاهى به اين افراد، نعمت فراوانى مي‌دهد تا وقتي در لذت پيروزى غرق شدند ناگهان همه چيز را از آنان بگيرد تا حداكثر شكنجه را در زندگى اين دنيا ببينند؛ زيرا جدا شدن از چنين زندگى مرفهى، بسيار ناراحت كننده خواهد بود.

ادامه حیات شیطان به عنوان وجود یک نقطه منفى براى تقویت نقاط مثبت تاثیر گذار بود. غرائز درون ما نیز مانند حیات شیطان دارای یک میدان تضاد هستند که در آن، پیشرفت و پرورش وجود انسان صورت مى گیرد. در احادیث آمده شیطان بعد از انجام آن گناه، تقاضاى عمر طولانى کرد که پذیرفته شد. اگرچه خداوند شیطان را در انجام وسوسه هایش آزاد گذاشته ولى انسان را در برابر او بى دفاع نگذاشته و به او نیروی عقل و فطرت پاک داده و فرشتگان و پیامبران را به یاری او فرستاده.

میان مفسرین قرآن و شارحین نهج البلاغه درباره میزان مهلت خداوند به شیطان اقوال مختلفی وجود دارد از جمله: پایان جهان و برچیده شدن دوران تکلیف، زمان مرگ ابلیس که هیچ کس غیر از خداوند از حدود و ثغورش با خبر نیست، زمان قیام حضرت حجت (عج) و... .

عمرسعد ملعون براى گرفتن بیعت اجبارى و یا کشتن امام و یارانش در عصر تاسوعا فرمان حمله را صادر کرد. امّا امام حسین(ع) به برادرش عباس خطاب کرد و فرمود: «نزد آنان برگرد، چنانچه توانستى از آنان بخواه که جنگ را تا سپیده دم فردا به تأخیر بیاندازند و یک امشب را مهلت بگیر تا در این شب به درگاه خداوند نماز بگذاریم و به راز و نیاز و استغفار بپردازیم. خدا مى داند که من نمازِ براى او و تلاوت کتابش (قرآن) و راز و نیازِ فراوان و استغفار را دوست دارم».