«حُبّ دنيا»، سرچشمه همه گناهان و موجب افتادن در دوزخ است. «قرآن» مي فرمايد: «كسي كه زندگى زودگذر را بطلبد، آن مقدار كه بخواهيم به هر كس اراده كنيم از آن مى دهيم، سپس دوزخ را برايش قرار مي دهيم تا در آن بسوزد؛ در حالى كه نكوهيده و رانده است!». در جاي ديگر مي فرمايد: «آنها كه طلا و نقره را گنجينه سازند و در راه خدا انفاق نكنند، به مجازات دردناك بشارت ده، در آن روز، سكه هاى طلا و نقره را در آتش مى گذارند و با آن صورت ها، پهلوها و پشت هايشان را داغ مى كنند، اين همان چيزى است كه براى خود گنجينه ساختيد».

به اعتقاد دانشمندان اسلامی نفس داراي سه مرحله امّاره، لوّامه و مطمئنه است. بر اساس روايات نفس امّاره گناه را در نزد انسان زيبا جلوه داده و خوبى ها را زشت مى نماياند. امام علی(ع) می فرماید: «نفس امّاره فريبكار همچون منافقان به انسان تملّق مى گويد و در چهره دوستِ موافقى بروز مى كند تا زمانى كه انسان را فريب دهد». لذا امام(ع) می فرماید: «اين نفس پيوسته انسان را به بدى ها دعوت مى كند كسى كه آن را ناديده بگيرد او را به انواع گناهان مى كشاند». در واقع نفس امّاره مهم ترين ابزار شيطان است و اگر انسان از شر آن رهايى يابد از شر شيطان هم رهايى خواهد يافت.

وجود شاهد، ناظر و مراقب و همچنین حد و مرز و اندازه، لازمه هر نظام تربیتی و اجتماعی است که بدون آن رشد و کمال و تربیت افراد و اجرای عدالت و قانون و ارائه سایر خدمات در جامعه غیر ممکن خواهد بود. بدیهی است که همین قاعده و ضرورت در خصوص دین و برنامه های آن نیز وجود دارد. لذا وجود عوامل تشویق و تنبیه و خوف و رجاء در دین امری لازم و ضروری است، و رسالت دین چیزی جز تربیت و تعالی انسان و رشد و کمال او نمی باشد، لذا به هیچ وجه در دین آرامش مطلق و بی قاعده، یا اضطراب و دلواپسی مطلق و بی اساس وجود ندارد.

اگر انسان از نظارت خدا فارغ بوده و از جزای اعمالش ترسی نداشته باشد، به هیچ قانونی پایبند نخواهد بود تا آرامشی برای نوع بشر باقی بماند! باید مجموعه دین را بطور جامع دید و اینکه فقط بعد نظارتی - تنبیهی و برخی محدودیتهای دین را ببینیم، امری دور از منطق، جاهلانه و غرض ورزانه است.

امام علي(ع) با اشاره به خطرات تبعيت از «هوی پرستی» می فرماید: «چه بسا عقل ها كه در چنگالِ هوی و هوس هاى حاكم بر آنها اسيرند». در واقع خداوند دو نيرو به انسان بخشيده؛ نيروى عقل كه راه و چاه را مى شناسد و ديگرى انگيزه هاى مختلف نفسانى، مانند علاقه جنسى يا علاقه به ثروت و مقام، كه در حد اعتدال ضرورى است؛ اما هنگام طغیان، عقل را به اسارت خود گرفته به گونه اى كه گاه واضح ترين مسائل را تشخیص نمی دهد، به همين خاطر است كه حضرت می فرماید: «غلبه هواى نفس هم دين و هم عقل انسان را فاسد مى كند».

امام علی(ع) می فرمایند: «انسان بايد نفس سركش را با لگام تقوا مهار كند و افسار آن را در اختيار گيرد و به وسيله اين لگام او را از معصيت خدا باز دارد و با اين زمام به سوى اطاعت فرمان حق رهبرى كند»، ایشان در حديثى «قناعت» را عامل اصلاح نفس مى شمرد و در جاى ديگر سخت گرفتن بر نفس را وسيله مهار او مى شمرد و مى فرمايد: «هنگامى كه نفس بر تو سخت گيرد تو هم [در خواسته هایش] بر او سخت بگير تا رام تو شود».

امام علي(ع) در توصیف «هوی پرستي» در تعبیری هماهنگ با «قرآن» می فرماید: «هوی پرستى شريك و همتاى نابينايى است»؛ زيرا همان گونه كه انسان نابینا اطراف خود را نمى بيند، هوی پرستان نيز از مشاهده حقايق آشكار محرومند؛ چرا كه حجابِ هوی پرستى، سخت ترين حجاب در راه شناخت است. پس به فرموده امام علي(ع) بايستي دست از محبّت دنيا كشيد كه چشم را كور، گوش را كر، زبان را لال و گردن ها را به زير مى آورد.

بالاترين دشمن انسان، پيروى از هواى نفس و سخن‌هاى بيهوده است. هواى نفس، خواهش‌هاى كنترل نشده دل آدمي است كه اگر با عقل كنترل شد، خطرى ندارد؛ ولى اگر مطابق خواست دل قرار گرفت، هلاك مي‌شود، به همين خاطر است كه امام صادق(ع) مي‌فرمايد: «از هواى نفس دورى كنيد؛ همان‌گونه كه از دشمنانتان دورى مى‌كنيد، چيزى براى افرادِ بافضيلت، دشمن‌تر از پيروى هواى نفس و درو شده‌هاى زبان نيست».

وسواس فکری و شکاکیت اعتقادی یکی از بیماریهای خطرناک روحی است که می تواند منجر به کفر و خروج انسان از دایره ایمان گردد. مهمترین منشاء این بیماری جهل، غفلت، انجام اعمال بد و تنهایی می باشد، و مهمترین راههای درمان آن عبارتند از: تحصیل علم و یقین، مراقبت از ایمان و اعتقادات، حضور در اجتماعات مومنین،  شرکت در مجالس اهلبیت(ع) و مجالس ذکر و موعظه، رعایت آداب معاشرت و انتخاب دوست و همسر و همنشینی با علماء دین.

مهمترین آثار محبت واقعی خداوند عبارت است از: اطاعت و تبعیّت از خدا، «دوری از گناه»، تولى و تبرّى، ترجیح دادن خداوند بر همه ی محبوب های دیگر، ذکر و یاد خداوند، نماز شب و مناجات با خدا، «احسان و نیکوکارى»‏، جهاد و شهادت‏، ترک هواپرستى‏، صبر و تحمل در برابر شدائد، اخلاص‏، «صدق و راستى»‏، خود سازى و تزکیه نفس‏، «انفاق» و «استغفار»، «اهتمام به نماز»، و... .

انسان که به مرحله «از خود بیگانگی» رسیده، دارای ویژگی هایی است؛ مانند اصالت دادن به دیگران. در واقع انسان از خود بیگانه، در برخی از شوون خود، اصالت را به دیگری داده و امور خود را بر اساس او می سنجد. در واقع انسان از خود بیگانه تعادل ندارد، زیرا اختیار خویش را در دست فردی نهاده که با مقتضی ساختار او سازگاری نیست، از این رو دچار عدم تعادل می شود. در یک نگاه کلی انسان از خود بیگانه، دچار بی هدفی و بی معیاری شده و اصالت را به مادّه و مادّیات می دهد و حیوانیت را به جای خودِ واقعی خویش می نشانند.