برخی گناهکاران و غیر مسلمانان، مستضعفان قاصری هستند که عدم اجابت دعای شان می تواند تأثیرات مخربی داشته باشد و شعله ضعیف معنویت را در دل های شان خاموش کند. اما دعای معاندان مقصر که با علم به مسیر حق باز هم راه باطل را می پیمایند به هیچ وجه مورد پذیرش قرار نمی گیرد. البته باید به این نکته نیز توجه داشت که منظور از استجابت دعا در آن احادیث، دعایی است که شخص غیر مسلمان در حق یک مسلمان می کند نه اینکه دعایش برای خودش مستجاب باشد.

هنگامی که ما اسمی از اسماء الهی را ـ مثلا «قادر» ـ به کار می بریم در اصل داریم به ذات خداوند در حالی که به آن صفت ـ «قدرت» ـ متصف است اشاره می کنیم. از همین روست که برخی از احادیث اهل بیت(علیهم السلام) تصریح می کنند که اسماء و صفات خداوند تفاوتی ندارند و تفاوت میان اسماء و صفات تفاوتی اعتباری است.

آیه نخست در صلح حدیبیه در سال ششم هجرت نازل شده است، آنجا که پیامبر(ص) به على(ع) فرمود در صلح نامه بنویس: بسم اللّه الرحمن الرحیم...، و مشرکان گفتند: ما رحمان را نمى شناسیم. آیه دوم در پاسخ به مشرکان نازل شد که به پیامبر(ص) گفتند: اگر دوست دارى از تو پیروى کنیم این کوه ها را به وسیله قرآنت عقب بران و زمین را بشکاف و چشمه ها و نهرهائى در اینجا پدید آور، مردگان ما را زنده کن تا از او سؤال کنیم... .

پیامبر(ص) یک شب در حال سجده خدا را به نام: رحمان و رحیم مى خواند. مشرکان بهانه جو گفتند: ببینید این مرد خودش دو خدا را پرستش مى کند، در حالى که مى پندارد موحّد است و یک معبود بیشتر ندارد. آیه فوق نازل شد و به آنها پاسخ داد.

«رحمان» و «رحيم» از ماده «رحمت» گرفته شده. معروف اين است كه «رحمان» كسى است كه رحمتش عام است، و همگان را شامل مى شود، در حالى كه «رحيم» به كسى گفته مى شود كه رحمتش خاص است. بنابراين رحمانيت خداوند سبب شده است كه فيض نعمتش دوست و دشمن و مؤمن و كافر را شامل شود؛ ولى رحيميّت او ايجاب مى كند كه مؤمنان را مشمول مواهب خاصّى در دنيا و آخرت قرار دهد كه دور افتادگان از خدا و بى خبران از آن محرومند.

از آنجا كه قادر مطلق و رحمان و رحيم واقعى تنها ذات پاك خدا است، كسانى كه غير نام خدا را در كنار نام او مى نهند - مانند طاغوتيانى كه نام هاى سلاطين جبّار و خود كامه را در كنار نام او مى نهادند - در حقيقت گرفتار نوعى شرك هستند. حتى نام پيغمبر اكرم(ص) را نيز در اين زمينه نمى توان در كنار نام خدا قرار داد و خود پیامبر(ص) نیز از این کار نهی کرده اند.

طبق آیه 109 سوره طه، در قیامت شفاعت هیچ کس سودى نمى دهد مگر کسانى که خداوند رحمان به آنها اجازه شفاعت داده و از گفتار آنها در این زمینه راضى است. شفاعت به عنوان یک نیروى محرّک، باعث می شود انسانی که احیانا گرفتار لغزش شده، مأیوس نشود و راه حق را همچنان ادامه دهد.

خداوند در آیه 19 سوره «ملک»، با ذکر یکى از موجودات عالم هستى به قدرت خویش اشاره مى کند و مى فرماید: «آیا آنها به پرندگانى که بالاى سرشان بال هاى خود را گسترده و گاه جمع مى کنند، نگاه نکرده اند؟!» آن ها، بر خلاف قانون جاذبه، از زمین بر مى خیزند، و به راحتى بر فراز آسمان، ساعت ها و گاه هفته ها و ماه ها! پشت سر هم به حرکت سریع و نرم خود ادامه مى دهند. راستى، چه کسى این همه نیرو و آگاهى به آن ها داده است؟! لذا در پایان آیه مى افزاید: جز خداوند رحمان کسى آن ها را بر فراز آسمان نگه نمى دارد.

رحمانیت خدا اشاره به رحمت عام او دارد و شامل همه دشمنان و مومنان می شود؛ اما رحیم بودن نشانه رحمت خاص او، و اختصاص به مومنان دارد. این که در همه جای قرآن، رحمان به صورت مطلق و به صورت صیغه مبالغه آمده نشانه عمومیت آن است. اما رحیم، صفت مشبهه است و به صورت مقید آمده، که دلیل بر خاص بودن آن دارد. به علاوه رحمان از اسامی مختص خداست و در غیر او بکار نمی رود. اما رحیم علاوه بر خدا بر خلق هم گفته شده است.

مقصود خوف از خدا، ترس از مقام عدالت او به دلیل کیفر گناه و اعمال زشت خويشتن است. علی(ع) می فرماید: «فقط از عمل ناشايست خود بترسید». لذا آنها که پرونده تاريکى دارند، مسلّماً از عدالت الهی مى ترسند. در این بین بيم اوليا و پيشوايان معصوم از يک رشته«ترک اولى» است نه گناه، چون انتظاراتى که از آنان هست، از ديگران نيست.