منظور از تضيمن رزق از سوى خداوند و تكفل و تعهد و تقسيم آن، فراهم آوردن زمينه ها است که برخی از این زمينه ها در خارج از وجود انسان و برخی دیگر در درون وجود او است كه هرگاه دست به دست هم دهند انسان سهم خود را از روزى دريافت مى كند.
بعد از فراهم آمدن آن زمینه ها، تلاش و كوشش انسان شرط تحقق و به فعليت رسیدن آن زمينه ها است؛ بنابراين حكمت خدا ايجاب مى كند كه هركس تلاش و كوشش و اخلاص و فداكارى بيشترى داشته باشد روزى اش گسترده تر گردد. چرا که خداوند متعال اراده اش را - از جمله اراده اش را در روزی دادن مخلوقات - در قالب نظام متشکل از شبکه های گسترده علت و معلولی عملی می کند.
مواردى نیز از فقر و بی عدالتی در طول تاریخ وجود دارند که سبب آن نه تنبلی و تن پروری و عدم نشاط شخص و جامعه، بلکه نتیجه ظلم و تحمیل استعمارگران و استثمارکنندگان فردی یا گروهی بوده است. به تعبير ديگر علاوه بر مسأله تلاش و كوشش، وجود عدالت اجتماعى نيز شرط تقسيم عادلانه روزى ها است.

نعمت های بهشتی هيچ وقت «تکراری و یکنواخت» نمی شوند؛ چون اولاً: معيارهاى جسمى و روانى اين جهان با آن جهان فرق دارد و هر چه انسان بيشتر ببيند شوقش بيشتر شده و به اين ترتيب تكرارها مايه تشديد لذّات معنوى و مادى مى شود. ثانياً: در اين جهان نیز نعمت هايى وجود دارد كه انسان هيچ گاه سير نمى شود، مانند استنشاق هواى تازه و پر اكسيژن و نوشيدن آب گوارا به هنگام تشنگى. ثالثاً: چون ذات و صفات خدا بى نهايت است، جلوه هاى روحانى و معنوى او نيز بى نهايت است و هر روز لطف تازه اى و هر دم هدايت جديدى بر بهشتيان مى فرستد.

واژه «رِزْق» به معنى بخشش و عطاى مستمر است، خواه دنيوى باشد يا اخروى، ولى غالبا در مورد رزق‌ هاى مادّى به كار رفته؛ هرچند استعمال آن در رزق‌هاى معنوى نيز كم نيست؛ و از آنجا كه بخشنده انواع نعمت ‌هاى مادى و معنوى خداوند است، واژه «رَزّاق» از صفات خاصّه او است.

تامل در نظام ارتزاق موجودات، انسان را با شگفتی هایی از قدرت خدا آشنا می کند. شگفتی هایی مانند: محدود بودن منابع مواد غذایی در طول هزاران سال در عین بی شمار بودن انسانها و حیوانات مصرف کننده، ارتزاق حیوانات اعماق دریا، سیستم ارتزاق گیاهان و حیوانات از همدیگر و چرخه مداوم حیات بین آنها، مطبوع بودن خوراکی ها برای موجودات، مورد اشتها بودن موادغذایی مورد نیاز بدن. شگفتی بعدی که مورد اشاره صادق(ع) نیز هست، تعبیه شدن سامانه هایی در بدن انسان برای اعلام هشدارهای تشنگی یا گرسنگی بدن است.

طبق روایات اسلامی، بندگان باید هنگام دعا دستها را به سوى آسمان بلند کنند؛ چرا كه معدن «رزق» آنجا است و باید روزی را از محلّش طلب کرد.
همچنین این عمل، نوعی اظهار نخضوع و تذلّل» در پيشگاه خداوند است.
البته اگر این عمل به پندار اینکه خداوند در آسمان جا و مکانی دارد انجام شود، نه تنها ارزشی ندارد بلکه عملی جاهلانه است.

بیشتر تفاوت ها در بین موجودات لازمه نظام آفرينش و تابع قوانين «علّى و معلولىِ» حاكم بر آن و بر اساس حکمت الهی است. اگر قرار باشد اینگونه تفاوت های طبیعی در انسان ها وجود نداشته باشد و همه انسانها یک شکل و با ویژگی های یکسان خلق شوند، هرگز حیات و زندگی اجتماعی که کمال انسان محسوب می شود ادامه پیدا نمی کرد و مشکلات عدیده بیشتری را در پی داشت. البته آنچه سبب فضیلت و برتری برخی از افراد شده مسئولیّت ایشان را سنگین تر خواهد کرد.
درست است كه خداوند استعدادها را براى فعاليت هاى مختلف به طور متفاوت آفريده و درست است كه عواملى بيرون از اراده انسان در مسير زندگى او مؤثر است، ولى با اين حال يكى از عوامل بنيادى را نيز «تلاش و كوشش» انسان قرار داده است. بر این اساس تفاوت برخی از بندگان خدا در منزلت ها و اجرهای مختلف معلول «اعمال» آنها است و ارتباط مستقیمی با مراتب علم و عمل آنها و انجام تکالیف الهی دارد. در واقع توجهات و تفضلات الهی ریشه در عقیده و دانش و عمل و سعی خود انسان دارد و طبیعی است که برتری هایی که سعی و تلاش و عمل نیک خود انسان هم در آن دخیل است، از باب جزا و عدل نزد خدا ارزش داشته باشند.
 

خداوند «شکر» را مقرون به ذکر خود نموده و فرموده است: «فَاذْکُرُونِى اَذْکُرْکُمْ وَ اشْکُرُوا لِی وَ لَاتَکْفُرُونِ». شکر موجب فراوانی نعمت می شود و خداوند خود را شاکر معرفی نموده و از بهشتیان نیز با صفت شکر یاد می کند. در روایت است که پیامبر(ص) از شب تا به صبح مشغول عبادت و گریه بود و می فرمود: «آیا نباید بنده شکرگزارى باشم!؟». ایشان بخاطر شکر الهی آن قدر نماز خواند که پاهایش ورم کرد و صورتش زرد شد.

در مورد «قناعت» سعدی حکایت کرده که: «از حاتم طائی پرسیدند بلندهمت تر از خود دیده ای؛ گفت میهمانی بزرگی ترتیب دادم و به صحرا رفتم. از خاركنى پرسیدم چرا به مهمانى حاتم نرفتی؟ گفت: هر كه نان از عمل خویش خورد *منّت از حاتم طائى نبرد». در حکایت دیگر آمده: «شبی با بازرگانی با بار تجاری بزرگی همراه شدم که تا صبح حرص دنیا خورد و حرف های پریشان زد؛ بعد مرا گفت که سخنی بگویم؛ گفتم: آن شنيدستى كه در اقصاى غور* بار سالارى بيفتاد از ستور* گفت چشم تنگ دنيا دوست را * يا قناعت پر كند يا خاك گور».

1. همسایگی خوب موجب زياد شدن رزق مى شود؛ امام صادق(ع) فرمودند: «حسن الجوار یزید فى الرزق». 2. موجب آبادى شهرها و زيادى عمر مى شود؛ امام صادق(ع) می فرماید: «حسن الجوار یعمر الديار و يزيد فى الاعمار». 3. يارى كنندگان انسان زياد مى شوند؛ مولى على(ع) فرمودند: «هر که به همسايگان خود نيكى كند كمك كارهاى او زياد مى شود». 4. همسايگان انسان زياد مى شوند؛ امام على(ع) مى فرمايد: «من حسن جواره كثر جيرانه».

خدا روزی تمام جنبندگان را در جهان آفرینش تضمین کرده است، ولی «کسب» آن با «تدبیر و تلاش» به عهده خود «انسان» است و همچنین باید مانعی به نام «استثمار» و خود خواهی در میان نباشد؛ اگر کسی با تنبلی و بی تدبیری باعث هدر رفتن رزق شود یا اینکه مستکبرین، با استثمار مردم، آنان را در فقر نگه دارند، مربوط به عملکرد انسان ها است و منافی رزاقیت و عدالت الهی نمی باشد. خداوند علاوه بر تضمین تکوینی و طبعی رزق، احکامی را در حمایت از فقرا تشریع نموده است که اگر دقيقاً اجرا شود، نه تنها شاهد مرگ میلیون ها انسان گرسنه نخواهيم بود، بلکه فقیری نیز برای صدقه دادن یافت نخواهد شد.