بهشتيان به خاطر اِشراف بر اهل دوزخ و مقايسه حال خود با آنها، از نعمت هاى بى پايانى كه در آن هستند لذّت مى برند. از مجموع آيات بر مي آيد كه ساكنان بهشت و ساكنان دوزخ از وضع يكديگر باخبرند. اطلاع بهشتيان سبب مزيد نعمت آنهاست كه گرفتار آن عذاب هاى دردناك نشدند و در ميان آن همه نعمت غوطه ورند و به عكس دوزخيان از اين مقايسه رنج مى برند. بهشتيان نگرانى هاى دنیا را به خاطر دارند و آن را با آنچه در آن هستند مقايسه مى كنند، بديهى است اين مقايسه مى تواند عظمت مواهبى را كه از آن برخوردارند آشكار سازد.

نعمت های بهشتی هيچ وقت «تکراری و یکنواخت» نمی شوند؛ چون اولاً: معيارهاى جسمى و روانى اين جهان با آن جهان فرق دارد و هر چه انسان بيشتر ببيند شوقش بيشتر شده و به اين ترتيب تكرارها مايه تشديد لذّات معنوى و مادى مى شود. ثانياً: در اين جهان نیز نعمت هايى وجود دارد كه انسان هيچ گاه سير نمى شود، مانند استنشاق هواى تازه و پر اكسيژن و نوشيدن آب گوارا به هنگام تشنگى. ثالثاً: چون ذات و صفات خدا بى نهايت است، جلوه هاى روحانى و معنوى او نيز بى نهايت است و هر روز لطف تازه اى و هر دم هدايت جديدى بر بهشتيان مى فرستد.

قرآن كراراً به اين نكته لطيف اشاره كرده كه هيچ چيزى براى انسان لذّت بخش تر از اين نيست كه احساس كند محبوب عزيز و والا مقامش از او راضى است. قرآن مى فرمايد: «براى پرهيزكاران، خشنودى خداوند است». اين احساس رضايت آنچنان نشاطى به انسان مى بخشد كه با هيچ چيز برابر نيست. لذّت درك رضاى محبوب، از بزرگترين لذّات معنوى است؛ چراكه لذّتى است آميخته با احساس شخصيت و ارزش وجودى و اگر ارزش و شخصيتى نداشت از سوى محبوبِ بزرگش پذيرفته نمى شد.

يكى از باارزش ترين لذائذ معنوى آن است كه محبوبِ جامع كمالات، نظر لطف به انسان بيفكند و با او سخن بگويد و بالاتر اينكه انسان بتواند به مقام شهود ذات پاكش برسد و با چشمِ دل، او را ببيند و غرق درياى جمالش گردد، به هنگام خشنودى از او روبروى او بنشيند و تمام قامت به او بنگرد و با محبت با او سخن بگويد. در سوره «قيامت» سخن از لذّت نگاه به جمال بى مثال آن محبوب حقيقى شده، مى فرمايد: «چهره هايى در آن روز شاداب و مسرورند و به پروردگارشان مى نگرند». مؤمنان در آن روز در حجاب نيستند و از مشاهده جمالش بهره مندند.

گاه مى شود ميزبان، انواع نعمتها را براى پذيرائى ميهمان عزيزش فراهم مى كند؛ ولى اين نعمت ها معمولا از جهتى معيّن و محدود است؛ اما هنگامى كه به او وعده دهد كه هر چه بخواهى فراهم مى كنم، اينجاست كه روح ميهمان غرق آرامش مى شود؛ چون مى داند هيچ محدوديتى در كار نيست. این سخن هم درباره مواهب مادىِ بهشت صادق است و هم مواهب معنوي. در آنجا خداوند چنان قدرتى به انسان مى دهد كه اراده او سبب پيدايش هرگونه موهبتى است به خلاف دنيا كه اراده انسان هميشه تابع وجود اسباب و فراهم بودن زمينه هاست.

خدا در بیان عظمت نعمت های خويش مى فرمايد: «هيچ كس نمى داند چه پاداش هايى كه مايه روشنى چشم هاست براى آنها نهفته شده؟ اين جزاى اعمالى است كه انجام مى دادند». اين آيه اشاره سربسته و پرمعنايى به مواهب عظيم و معنوى بهشتيان دارد؛ چراكه مفهوم آيه اين است که هيچ كس حتى پيامبران مرسل و فرشتگان مقرب الهى نيز نمى توانند بفهمند كه خداوند چه پاداشي براى بندگان خاصش در نظر گرفته است؟! مسلماً آنها به درجاتى از قرب ذات او و مراحلى از وصال ديدارش و مراتبى از الطاف او مى رسند كه تا كسی بدان نرسد نمى تواند آن را درك كند!

«قرآن» همسران بهشتى را به «حور العين» تعبير كرده و آنان را همچون مرواريدى دانسته كه در صدف پنهانند. در خيمه هاى بهشتى مستورند و جز به همسرانشان عشق نمی ورزند و هيچ انس و جنّی با آنها تماس نگرفته است. آنها «قاصِراتُ الطَّرْفِ» هستند؛ زنانى كه نگاهشان كوتاه و مخصوص همسرانشان است و اين بزرگترين امتياز همسر است كه جز به همسرش نينديشد. زنان بهشتى به سرخى و درخشندگى ياقوت و به سفيدى و زيبايى شاخه مرجان هستند. آنها در حقيقت، جامع تمام امتيازها، زيبايى ها، حُسن ظاهر و باطن، فضائل جسمانى و روحانى هستند.

خداوند نعمت ها را بر اهل بهشت تمام كرده است و همه چيز به آنها داده و از جمله آنها خدمتكارانى است كه از بهشتيان به عالى ترين كيفيت پذيرائى مى كنند و ساقيانى كه گرداگرد آنها مى گردند و آنها را از شراب هاى طهور بهشتى سيراب مى سازند. حُسن ظاهر و لطف باطن آنها و خُلق و خوي نيكوى آنان، چنان بهشتيان را مجذوب خود مى سازد كه همه درد و رنج هايى را كه در دنيا در مسير اطاعت حقّ ديدند و كشيدند فراموش مى كنند. خدمتكارانِ بهشتى آنقدر زيبا و سفيد چهره و با صفا هستند كه گويى مرواريدهاى در صدف يا تازه بيرون آمده از صدف هستند.

در چندين جاي «قرآن» واژه «نُزُل» آمده است. نزل چيزى است كه براى ميهمانى كه فرود مى آيد از زاد و توشه فراهم مى كنند و نخستين چيزى است كه به وسيله آن از ميهمان پذيرائى مى شود مانند شربت يا ميوه اى كه در زمان ما در آغاز ورود براى ميهمانها مى آورند. بنابراين با توجه به اينكه «قرآن» مى گويد: باغ هاى بهشتى با تمام نعمتها و مواهبش پيش پذيرائى الهى در آن ميهمان سراى بزرگ است مفهومش اين است كه پذيرائى هاى بسيار مهم تر و عالي ترى در پى آنها خواهد بود.

طبيعت محدود اين جهان به ما اجازه نمى دهد كه تصور همه جانبه اى از نعمت هاى مادى و معنوى جهان ديگر داشته باشيم و از سوى ديگر طبع تنوّع طلبِ انسان خواهان انواع گوناگون نعمت هاست و لذا «قرآن» بيان مى كند كه آنچه در آنجا بخواهيد از مواهب رنگارنگ و گوناگونِ مادى و معنوى در اختيار شماست و هيچگونه محدوديتى براي شما وجود ندارد، نه از نظر مقدار، نه كيفيت و نوع، نه زمان و نه مکان. در حقيقت بهشت و مواهبش مظهر كامل و نمونه اتم قدرت خداست و چون قدرت و لطف او را نهايتى نيست مواهب بهشتى را نيز نهايتى ندارد.