آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

اهميت صدق و راستی در روايات اسلامى بيش از آن است كه در سخن بگنجد. ما از باب نمونه به دو مورد از آنها اشاره می کنیم: رسول اکرم(ص) می فرمایند: «اگر مى خواهيد کسی را امتحان كنيد به کثرت عبادتهایش ننگرید، بلکه او را به راستگويى و اداى امانت آزمايش كنيد». امام صادق(ع) دلیل رسیدن امام على(ع) به آن مقام والا نزد پيامبر(ص) را صداقت و امانت داری ایشان بیان فرموده اند. خلاصه اینکه صداقت و درست کاری سیره همه انبیاء و اولیاء الهی بوده و کلید نیکی و سعادت است.

اهميت اين فضيلت اخلاقى در روايات اسلامى بيش از آن است كه در سخن بگنجد، رواياتى كه در این زمینه از پيامبر(صلى الله عليه وآله)، اميرمؤمنان(عليه السلام) و ائمه هدى(عليهم السلام) نقل شده، بيش از حدّ احصا و شمارش است، در ادامه تنها گلچينى از آن بيان مى شود كه به عنوان مشت نمونه خروار، بيانگر موقعيت اين صفت در ميان تمام صفات انسانى است. از اين روايات به خوبى استفاده مى شود كه همه فضايل انسانى از صدق و راستى سرچشمه مى گيرد.
1ـ پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) در حديثى مي فرمایند: «لاتَنْظُرُوا اِلى كَثْرَةِ صَلاتِهِمْ وَ صِيامِهِمْ وَ كَثْرَةِ الْحَجِّ وَ الزَّكاةِ وَ كَثْرَةِ الْمَعْرُوفِ وَطَنْطَنَتِهِمْ بِاللَّيلِ، اُنْظُرُوا اِلى صِدْقِ الْحَدِيثِ وَ اَداءِ الاْمانَةِ»(1)؛ (نگاه نكنيد به فزونى نماز و روزه و زيادى حج و زكات و انفاق ها و سر و صداى عبادات شبانه بعضى از مردم [اگر مى خواهيد آنها را امتحان كنيد] آنها را به راستگويى و اداى امانت آزمايش كنيد).
2ـ امام صادق(عليه السلام) در این رابطه می فرمایند: «اِنَّ اللّهَ عَزَّ وَجَلَّ لَمْ يَبْعَثْ نَبِيّاً اِلاّ بِصِدْقِ الْحَدِيثِ وَ اَداءِ الاْمانَةِ اِلَى الْبَّرِ وَ الْفاجِرِ»(2)؛ (خداوند متعال هيچ پيامبرى را مبعوث نكرد مگر به دلیل راستى در سخن گفتن و اداى امانت به نيكوكار و بدكار).
3ـ آن حضرت در حديث ديگرى در رابطه با تأثير راستگويى در همه اعمال انسان، می فرمایند: «مَنْ صَدَقَ لِسانُهُ زَكى عَمَلُهُ»(3)؛ (كسى كه زبانش به راستى گرايد اعمالش پاك و پاكيزه مى شود). زيرا راستگويى ريشه اعمال صالح است.
4ـ امام صادق(عليه السلام)، در پيامى به يكى از دوستان بزرگوارش به نام عبدالله بن ابى يعفور می فرمایند: «اُنْظُرْ ما بَلَغَ بِهِ عَلِىٌ عِنْدَ رَسُولِ اللّهِ فَاَلْزِمْهُ فَاِنَّ عَلِيّاً اِنَّما بَلَغَ ما بَلَغَ بِهِ عِنْدَ رَسُولِ اللّهِ بِصِدْقِ الْحَدِيثِ وَ اَداءِ الاْمانَةِ»(4)؛ (نگاه كن ببين على(عليه السلام) به چه وسيله آن همه مقام نزد پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله) پيدا كرد، و همیشه به آن ملتزم باش. بدان على(عليه السلام) آن همه مقام را نزد رسول خدا(صلى الله عليه وآله) به خاطر راست گويى و اداء امانت پيدا كرد). اين تعبير نشان مى دهد كه حتى شخصيت بزرگى مانند امام على(عليه السلام)، در سايه اين دو فضيلت به آن مقام والا در نزد پيامبر(صلى الله عليه وآله) رسيد.
5ـ فردی از اميرمؤمنان على(عليه السلام)، درباره مقام و شخصيت انسان ها سوال کرد؛ از آن حضرت پرسيد «اَىُّ النّاسِ اَكْرَمُ»؛ (چه كسى [نزد خداوند متعال] گرامى تر است؟)، فرمودند: «مَنْ صَدَقَ فِى الْمَواطِنِ»(5)؛ (كسى كه همه جا راست بگويد). با توجه به اين كه قرآن مى گويد «اِنَّ اَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللّهِ اَتْقاكُمْ»(6)؛ (گرامى ترين شما نزد خدا با تقواترين شما است). روشن مى شود كه روح تقوا همان صدق و راستى است.
6ـ اميرمؤمنان على(عليه السلام) در حديث ديگرى درباره تأثير صدق و راستى در نجات انسان ها از چنگال مشكلات و خطرات مى فرمايد: «اَلْزِمُوا الصِّدْقَ فَاِنَّهُ مَنْجاةٌ»(7)؛ (هرگز راست گويى را رها نكنيد، چرا كه سبب نجات انسان است). امام صادق(عليه السلام) در حديث ديگرى در تشبيهی درباره صدق و راستى مى فرمايند: «اَلصِّدْقُ نُورٌ غَيرَ مُتَشَعْشِع اِلاّ فِى عالَمِهِ كَالشَّمْسِ يَسْتَضِىءُ بِها كُلُّ شَىء يَغْشاهُ مِنْ غَيرِ نُقْصان يَقَعُ عَلى مَعْناها»؛ (صدق و راست گويى نورى است كه جهان اطراف خود را روشن مى كند همچون آفتاب كه چيزى كه در معرض تابش آن قرار بگيرد روشن مى شود بى آنكه نقصانى در آن وارد گردد). آن حضرت در ذيل اين حديث، می فرمایند: «اَلصِّدْقُ سَيْفُ اللّهِ فِى اَرْضِهِ وَ سَمائِهِ اَيْنَما هَوى بِهِ يُقَدُّ»(8)؛ (صدق شمشير خدا در زمين و آسمان است، هر كجا آن را فرود آورد، كارگر مى شود).
7ـ امام على(عليه السلام) در اهميت صدق می فرمایند: «اَلصِّدْقُ رَأْسُ الدِّين»؛ (صدق و راستگويى اساس دين است). و در حديث ديگرى مى فرمايند: «اَلصِّدْقُ صَلاحُ كُلِّ شَىء»؛ (راستى سبب اصلاح هر چيزى است). و در حديث مشابه ديگرى مى فرمايند: «اَلصِّدْقُ اَقْوى دَعائِمِ الاْيمانِ»؛ (صدق قوى ترين ستون هاى ايمان است). و در تعبير ديگرى مى فرمايند: «اَلصِّدْقُ جَمالُ الاْنْسانِ وَ دَعامَةُ الاْيْمانِ»؛ (صدق جمال انسان و ستون ايمان است). و بالأخره در تعبير مهم ديگرى مى فرمایند: «اَلصِّدْقُ اَشْرَفُ خَلائِقِ الْمُوْقِنِ»(9)؛ (صدق شريف ترين اخلاق افراد صاحب يقين است).
8ـ رسول خدا(صلى الله عليه وآله) مى فرمايد: «اِنَّ رَجُلا جاءَ اِلَى النَّبِى فَقالَ يا رَسُولَ اللّهِ ما عَمَلُ الْجَنَّةِ؟ قالَ الصِّدْقُ اِذا صَدَقَ الْعَبْدُ بَرَّ، وَ اِذا بَرَّ آمَنَ، وَ اِذا آمَنَ دَخَلَ الْجَنَّةَ قالَ: يا رَسُولَ اللّه وَ ما عَمَلُ النّارِ؟ قالَ اَلْكِذْبُ، اِذا كَذِبَ الْعَبْدُ فَجَرَ وَ اِذا فَجَرَ كَفَرَ، وَ اِذا كَفَرَ دَخَلَ النّارَ»(10)؛ (كسى از رسول خدا(صلى الله عليه وآله) پرسيد: عملى كه انسان را بهشتى مى كند چيست؟ فرمود: راست گويى، زيرا هنگامى كه انسان راست بگويد نيكوكارى مى كند و هنگامى كه نيكوكارى كند ايمان آورد و هنگامى كه ايمان بياورد داخل بهشت مى شود، عرض كرد اى رسول خدا! عملى كه انسان را دوزخى كند چيست؟ فرمود: دروغ است، هنگامى كه دروغ بگويد كار بد انجام مى دهد، و هنگامى كه كار بد انجام مى دهد كافر مى شود، و هنگامى كه كافر شود داخل دوزخ مى گردد).
جالب اين كه در اين حديث راست گويى سرچشمه نيكوكارى و نيكوكارى سرچشمه ايمان شمرده شده است، اين به خاطر آن است كه افراد بدكار براى توجيه اعمال خود معمولا به دروغ پناه مى برند، دروغ نیز با تاثیر در روح آدمى، تدريجاً ايمان را تضعيف کرده، و سرانجام به كفر مى انجامد، همان گونه كه قرآن مجيد مى گويد: «ثُمَّ كانَ عاقِبَةُ الَّذِينَ اَسائُوا السُّوء اَنْ كَذَّبُوا بِآياتِ اللّهِ وَ كانُوا بِها يَسْتَهْزِئُونَ»(11)؛ (سپس سرانجام كسانى كه اعمال بد مرتكب شدند به جايى رسيد كه آيات خدا راتكذيب كردند و آن رابه سخريه گرفتند).
9ـ امام على(عليه السلام) در حديث ديگرى می فرمایند: «اِذا اَحَبَّ اللّهُ عَبْداً اَلْهَمَهُ الصِّدْقُ»(12)؛ (هنگامى كه خدا كسى را دوست بدارد خداوند راستگويى را به قلب او مى افكند).
10ـ آن حضرت در حديث ديگرى می فرمایند: «اَرْبَعٌ مَنْ اُعْطِيَهُنَّ فَقَدْ اُعْطِىَ خَيْرُ الدُّنْيا وَ الاْخِرَةِ، صِدْقُ حَدِيث وَ اَداءُ اَمانَة وَ عِفَّةِ بَطْن وَ حُسْنِ خُلْق»(13)؛ (چهار چيز است كه به هر كس داده شود خير دنيا و آخرت به او داده شده؛ راست گويى در سخن، اداء امانت، نگهدارى شكم از حرام و حسن خلق).
از مجموع اين احاديث، نكات مهم زير به خوبى استفاده مى شود:

يكى از طرق آزمايش مردم. آزمايش افراد صاحب ايمان، بوسیله راست گويى است.

دعوت به راست گويى جزء برنامه اصلى تمام پيامبران بوده است.

راست گويى سبب پاكى عمل است.

مقام والاى انسان در پيشگاه خدا در گرو راست گويى است.
گرامى ترين مردم راستگويانند.
راست گويى سبب نجات در آخرت است.
راست گويى قوى ترين ستون دين است.
راست گويى كليد بهشت است.
راست گويى نشان محبوبيت انسان در پيشگاه خدا است.
آن كس كه راست گو است، خير دنيا و آخرت را نصيب خود مى كند.
و با توجه به اين آثار دهگانه اى كه براى راست گويى ذكر شد به خوبى روشن مى شود كمتر صفتى از فضايل اخلاق است كه به پاى اين صفت برسد.(14)