آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

«سوء خلق»، که از آن به بدزبانی و خشونت تعبیر می شود، سبب نفرت و انزوای شخص در جامعه می شود که روايات تکان دهنده ای در این زمینه وجود دارد. پيامبر(ص) فرمودند: «از سوء خلق بپرهيزيد كه سرانجام آن آتش دوزخ است»، هم چنین می فرمایند: «خداوند از پذيرش توبه افراد بد اخلاق ابا دارد». امام علی(ع) می فرمایند: «انسان بد اخلاق زندگى ندارد»، چرا كه اطرافيان او در عذاب اند، هم چنین ایشان سوء خلق را شديدترين مصيبت می داند.

سوء خلق، نقطه مقابل حسن خلق است كه مى توان از آن به بد زبانى و خشونت تعبیر كرد. افراد بد اخلاق و داراى سوء خلق، بلاى عظيمى براى خود، خانواده و جامعه محسوب مى شوند. سوءخلق از مهمترين عوامل نفرت، انزجار و پراكندگى است و كسانى كه به اين درد بزرگ مبتلا هستند، غالباً در جامعه منزوى مى شوند، و مردم با آنها قطع رابطه مى كنند، و اگر به خاطر الزام هاى اجتماعى يا پست و مقامشان مجبور به مراوده با آنها باشند، در دل بر آنها نفرين مى فرستند و تا بتوانند از آن ها مى گريزند. اين بيمارى اخلاقى در عالمان دينى و خادمان مذهب، خطر بسيار بزرگى را به دنبال دارد و سبب بدبينى و سوء ظن مردم به اصل مذهب و فرار آنان از دين خواهد شد. و اين گناه بسيار بزرگی است كه چيزى نمى تواند آن را جبران كند. از این رو در روايات اسلامى تعبيرات شديدي درباره سوءخلق ديده مى شود، تعبيراتى بسيار تكان دهنده و گاه وحشت زا كه در ذيل به برخی از آنها اشاره می شود:
1ـ پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) در حديثى می فرمایند: «اِيّاكُمْ وَ سُوءَ الْخُلْقِ فَاِنَّ سُوءَ الْخُلْقِ فِى النّارِ لا مُحالَةَ»(1)؛ (از سوء خلق بپرهيزيد كه اين عمل سرانجام در آتش است [و صاحب خود را نيز به آتش دوزخ گرفتار مى كند]).
2ـ آن حضرت در حديث ديگرى سوء خلق را گناهى دانستند كه توبه ندارد، و فرمودند: «اَبى اللّهُ لِصاحِبِ الخُلْقِ السَّيِّى بِالتَّوْبَةِ»؛ (خداوند از پذيرش توبه افراد بد اخلاق ابا دارد). عرض كردند: يا رسول الله! چرا و چگونه؟ فرمود: «لاِنَّهُ اِذا تابَ مِنْ ذَنْب وَقَعَ فى اَعْظَمَ مِنَ الذَّنْبِ الَّذِى تابَ مِنْهُ»(2)؛ (زيرا هنگامى كه از گناهى توبه كند در گناه بزرگترى واقع مى شود). ممكن است مقصود اين باشد كه افراد بد اخلاق، هنگامى كه در موردى توبه مى كنند، در حالى كه بد اخلاقى از وجود آنها ريشه كن نشده، در جاى ديگر و به صورت شديد تر عقده گشایی مى كنند، و به همين دليل هرگز موفق به توبه كامل نمى شوند، مگر آن كه اين رذيله اخلاقى را از وجود خود ريشه كن سازند.
3ـ حضرت على(عليه السلام) سوء خلق را بدترين مصيبت شمرده، و مى فرمايد: «اَشَدُّ الْمَصائِبِ سُوءِ الْخُلْقِ»(3)؛ (شديدترين مصيبت ها سوء خلق است). چه مصيبتى بالاتر از این كه، انسان را در جامعه منزوى مى كند و تمام پيوندهای او با خلق و خالق را قطع مى نمايد.
4ـ حضرت در حدیثی دیگر می فرمایند: «لا وَحْشَةَ اَوْحَشُ مِنْ سُوءِ الْخُلْقِ»(4)؛ (وحشتى بدتر از سوء خلق نيست). دليل آن روشن است، زيرا انسان را در تنهايى عجيبى فرو مى برد.
5ـ امام علی(علیه السلام) در این رابطه مى فرمايند: «لا عَيْشَ لِسَيِّى الْخُلْقِ»(5)؛ (انسان بد اخلاق زندگى ندارد». چرا كه خود و همه اطرافيان و معاشرين او در زحمت و عذاب اند.
6ـ آن حضرت در حدیثی همانند سخن پیشین می فرمایند: «لاسُوْدَ لِسَيِّى الْخُلْقِ»(6)؛ (انسان بد اخلاق در جامعه، بزرگى و آقايى پيدا نمى كند). دليل آن هم روشن است زيرا نخستين شرط بزرگى و آقايى، جاذبه های اخلاقى، مهر و محبت و ادب است، و كسی كه اين سرمايه ها را ندارد، به آن نخواهد رسيد.
7ـ آن حضرت در حديث گوياى ديگرى در اين زمينه، مى فرمايند: «اَلْمُؤْمِنُ لَيِّنُ الاْريكة، سَهْلُ الْخَلِيْقَةِ، اَلْكافِرُ شَرَسُ الْخَلِيْقَةِ سَيِّىُ الطَّرِيْقَةِ»(7)؛ (مؤمن نرم و انعطاف پذير و خوش خلق است، و كافر بد اخلاق و بد روش است). و به اين ترتيب حسن خلق، يكى از نشانه هاى ايمان، و سوء خلق نیز از نشانه هاى كفر مى باشد.(8)