آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

سخنان معصومين(ع) در موضوع امانتداری، نشان از اهميت آن دارد، حفظ امانت جزء مهم ترین تعالیم همه ادیان، اساس اسلام و نشانه ایمان دانسته شده، که سبب جلب روزی، اعتماد مردم و سلامت دین و دنیا می شود. پيامبر(ص) در لحظات آخر عمر، به امام علی(ع) فرمودند: «امانت را چه مربوط به شخص نيكوكار و چه بدكار، كم باشد يا زياد، حتى در نخ و سوزن به صاحبش برسان»، آن حضرت در حدیث دیگری می فرمایند: «كسى كه امانت را رعايت نمى كند ايمان ندارد». اين روايات حاکی از جايگاه امانتداری در بين آموزه های اسلامى می باشد.

امانتداری در سخنان پيامبر(صلى الله عليه وآله) و امامان معصوم(عليهم السلام)، اهميت فوق العاده اى دارد، گاه از آن به عنوان يكى از اصول اساسى مشترك در بين همه اديان آسمانى ياد شده، و گاه به عنوان نشانه اصلى ايمان و گاه به عنوان سبب جلب و جذب رزق و روزى و اعتماد مردم، سلامت دين، دنيا، غنا و بى نيازى ياد شده، كه در ذیل گلچينى از اين روايات را از نظر مى گذرانيم:
1ـ رسول خدا(صلى الله عليه وآله) در حديثى خطاب به على(عليه السلام) مى فرمایند: «يا اَبَالْحَسَنِ اَدِّ الاَمانَةَ اِلَى الْبَرِّ وَ الْفاجِرِ فِى ما قَلَّ وَجَلَّ حَتّى فِى الخَيْطِ وَ الْمخِيطِ»(1)؛ (اى ابوالحسن! امانت را چه مربوط به شخص نيكوكار باشد يا بدكار، چه كم باشد چه زياد به صاحبش برسان، حتى در نخ و سوزن). على(عليه السلام) مى گويد اين سخن را پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) ساعتى پيش از وفاتش به من فرمود و سه بار آن را تكرار كرد.
2ـ آن حضرت در حديث ديگرى می فرمایند: «لا اِيْمانَ لِمَنْ لا اَمانَةَ لَهُ»(2)؛ (كسى كه امانت را رعايت نمى كند ايمان ندارد).
3ـ امام صادق(عليه السلام) در این رابطه می فرمایند: «اِنَّ اللّهَ عَزَّ وَجَلَّ لَمْ يَبْعَثْ نَبِيّاً اِلاّ بِصِدْقِ الْحِدِيثِ وَ اَداءِ الاْمانَةِ اِلَى الْبَرِّ وَ الْفاجِرِ»(3)؛ (خداوند هيچ پيامبرى را مبعوث نكرد، مگر اين كه راست گويى و اداء امانت نسبت به نيكوكار و بدكار جزء تعليمات او بود). اين تعبير نشان مى دهد كه در تمام اديان آسمانى راستى و امانت جزء مهمترين تعليمات بوده و از اصول ثابت اديان الهى شمرده مى شود.
4ـ امام صادق(عليه السلام) در رابطه با آزمايش ايمان مردم می فرمایند: «لا تَنْظُرُوا اِلَى طُوْلِ رُكُوعِ الرَّجُلِ وَ سُجُودِهِ، فَاِنَّ ذلِكَ شَئْىء اِعْتادَهُ فَلَو تَرَكَهُ اِسْتَوْحَشَ لِذلِكَ وَلكِنْ اُنْظُرُوا اِلى صِدْقِ حَدِيثِهِ وَ اَداءِ اَمانَتِهِ»(4)؛ (نگاه به ركوع و سجود طولانى افراد نكنيد[و تنها آن را نشانه ديانت آنها ندانيد] چرا كه اين چيزى است كه ممكن است به آن عادت كرده باشد، و هرگاه آن را ترك كند، نگران مى شود ولى نگاه به راست گويى و امانت آنها كنيد).
5ـ رسول خدا(صلى الله عليه وآله) در تعبيری تكان دهنده می فرمایند: «لاتَنْظُرُوا اِلَى كَثْرَةِ صَلاتِهِمْ وَ صَوْمِهِمْ وَ كَثْرَةِ الْحَجِّ وَ الْمَعْرُوفِ وَ طَنْطَنَتِهِمْ بِاللَّيْلِ وَلكِنْ اُنْظُرُوا اِلى صِدقِ الْحِدِيثِ وَ اَداءِ الاْمانَةِ»(5)؛ (نگاه به فزونى نماز و روزه آنها و كثرت حج و نيكوكارى آنها و سر و صدايشان در شب [هنگام راز و نياز با خدا] نكنيد، بلكه نگاه به راست گويى و امانت داري آنها كنيد). هدف از اين تعبير اين نيست كه نماز، روزه، حج و انفاق، سبك شمرده شود، بلكه هدف آن است كه تنها اين امور نشانه دين دارى افراد معرفى نگردد، بلكه به دو ركن اساسى دين يعنى راستى و امانت بيشتر توجه شود.
6ـ امام سجاد(عليه السلام) در تعبيری عجيب خطاب به شيعيانش مى فرمایند: «عَلَيْكُمْ بِاداءِ الاَْمانَةِ فَوالَّذِى بَعَثَ مُحَمّداً(صلى الله عليه وآله) بِالحَقِّ نَبِيّاً لَوْ اَنَّ قاتِلَ اَبِىَ الْحُسَيْنِ ابْنِ عَلِىّ(عليه السلام) اَئْتَمَنَنِى عَلَى السَّيْفِ الَّذِى قَتَلَهُ بِهِ لاَدَّيْتُهُ اِلَيْه»(6)؛ (به شما باد به اداء امانت، سوگند به آن كس كه محمد(صلى الله عليه وآله) را به حق پيامبر خويش قرار داد، اگر قاتل پدرم حسين(عليه السلام) شمشيرى را كه با آن پدرم را شهيد كرد نزد من امانت مى سپرد [و من امانت او را قبول مى كردم] در امانتش خيانت نمى نمودم).
7ـ امام صادق(عليه السلام) در حدیثی دیگر همانند این سخن می فرمایند: «اِنَّ ضارِبَ عَلِىٌّ بِالسَّيْفِ وَ قاتِلَه لَوْ اِئْتَمَنَنِى وَ اسْتَنْصَحَنِى وَ اسْتَشارَنِى، ثُمَّ قَبِلتُ ذلِكَ مِنْهُ، لاَدَّيْتُ اِلَيْهِ الاْمانَةَ»(7)؛ (آن كس على(عليه السلام) را با شمشير زد و شهيد كرد، هرگاه امانتى نزد من بگذارد يا نصيحتى بخواهد يا مشورتى كند، و من از او بپذيرم، حق امانت را بجا مى آورم[در نصيحت و مشورت و هم در امانت هاى عادى]).
8ـ هم چنین از سخن امام صادق(عليه السلام) استفاده مى شود كه حتى مقامات عظيم پيشوايان بزرگ همچون حضرت على(عليه السلام) در سايه صدق الحديث و اداءالامانة بود، آن حضرت به يكى از يارانش به نام «عبدالله بن ابى يعفور» می فرمایند: «اُنْظُرْ ما بَلَغَ بِهِ عَلِىٌ عِنْدَ رَسُولِ اللّهِ(صلى الله عليه وآله) فَالْزَمْهُ»؛ (نگان كن ببين على(عليه السلام) در سايه چه چيزى آن همه مقام نزد پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله) پيدا كرد، آن را بشناس و رها مكن)، و در ادامه سخن خود فرمودند: «فَاِنَّ عَلِيّاً(عليه السلام)اِنَّما بَلَغَ ما بَلَغَ بِهِ عِنْدَ رَسُولِ اللّهِ بِصِدْقِ الْحَدِيثِ وَ اَداءِ الاْمانَةِ»(8)؛ (زيرا على(عليه السلام) به آن همه مقامات در نزد پيامبر(صلى الله عليه وآله) رسيد به خاطر راست گويى و اداى امانت بود).
9ـ امام على(عليه السلام) در حديثی در رابطه با آثار مهم دنيوى امانت و خيانت می فرمایند: «اَلاْمانَةُ تَجُرُّ الرِّزْقَ وَ الْخِيانَةُ تَجُرَّ الْفَقْرَ»(9)؛ (امانت رزق و روزى مى آورد، و خيانت مايه فقر است).
10ـ هم چنین آن حضرت در حديثی كوتاه و بسيار پر معنى می فرمایند: «رَأْسُ الاْسْلامِ اَلاْمانَةُ»(10)؛ (رأس [ريشه و اساس و سرچشمه] اسلام امانت است).
11ـ لقمان حكيم شبيه همين معنى می فرماید: «يا بُنَّى اَدِّ الاْمانَةَ تَسْلُمُ لَكَ دُنْياكَ وَ آخِرَتُكَ وَكُنْ اَمِيناً تَكُنْ غَنِيّاً»(11)؛ (پسرم! امانت را ادا كن تا دنيا و آخرت تو سالم باشد، و امين باش تا غنى شوى).
12ـ رسول اللّه(صلى الله عليه وآله) در حديث ناب ديگرى می فرمایند: «لاتَزالُ اُمَّتِى بِخَيْر ما تَحابُّوا وَ تَهادُّوا وَ اَدَّوُا الاْمانَةَ وَ اِجْتَنِبُوا الْحَرامَ وَ وَقَّرُوا الضَّيْفَ وَ اَقامُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّكاةَ فَاِذا لَمْ يَفْعَلُوا ذلِكَ اِبْتَلَوا بِالْقَحطِ وَ السِّنِيْنِ»(12)؛ (امت من همواره در مسير خير و سعادتند مادام كه با يكديگر محبت كنند و به يكديگر اعتماد كنند، و امانت را به صاحبان آن بپردازند و از حرام پرهيز كنند، مهمان را گرامى دارند، نماز را بر پا كنند، و زكات را بپردازند، و هنگامى كه چنين نكردند به قحطى و خشكسالى گرفتار مى شوند).
اين مجموعه، تنها گلچينى از روايات در موضوع امانت است، كه نشان از جايگاه امانت در بین آموزه های دینی دارد، و از سوی دیگر، خيانت را زيانبار، ويران گر و مايه بدبختى و سبب دورى از خدا می داند. هر يك از روايات بالا به يكى از ابعاد، آثار سازنده امانت و ابعاد ويران گر خيانت اشاره مى كند كه تأمل و دقت در آنها سبب تعالی و تکامل انسان می شود.(13)