دروغ، آثار اجتماعی و معنوی بسیاری دارد که به گوشه ای از آنها اشاره می کنیم: 1- رسوايى و از دست دادن پايگاه اجتماعى و اعتماد مردم؛ بر اساس تجربه، دروغ را نمى توان براى مدت طولانى پنهان داشت؛ زیرا ارتباط حوادث با یکدیگر، سبب می شود سرانجام حقیقت برملا شود. 2- گاهی فرد براى مخفى ساختن یک دروغ، مجبور می شود دروغ هاى ديگرى بگويد يا دست به كارهاى خطرناكى بزند. 3- دروغ انسان را به نفاق مى كشاند. 4- عادت كردن به دروغ گويى سبب فقر و تنگدستى است. و ... .

خداوند در آيه 105 سوره «نحل» مى فرمايد: «دروغ و افترا كار كسانى است كه ايمان به آيات خدا ندارند». این آيه به خوبى دلالت مى كند كه دروغ با ايمان سازگار نيست. روایتی از پيامبر(ص) در تفسير اين آيه نقل شده كه: «از آن حضرت پرسيدند: آيا ممكن است مؤمن آلوده بى عفتى شود؟ فرمودند: احتمال دارد. عرض كردند آيا ممكن است آلوده سرقت گردد؟ فرمودند: ممكن است. عرض كردند: اى رسول خدا آيا مؤمن ممكن است دروغ بگويد؟ فرمودند: نه، سپس آيه فوق را تلاوت فرمودند». البته بايد توجه داشت كه ايمان داراى مراحلى است.

قرآن در آيه 3 سوره «عنکبوت» اعلام مى كند كه: «آزمايش الهى قطعى است و شامل همگان مى شود، تا صادقان و راستگويان در ادّعاى ايمان از دروغگويان شناخته شوند». البته توضیح می دهد که این آزمونها منحصر به شما نیست، بلکه همه پيشينيان امتحان شده اند. زیرا اساس زندگى دنيا بر پايه آزمون قرار دارد، و اين جهان ميدان آزمايش بزرگ است. و خدا مى خواهد صادقان و راستگويان، در عمل ادّعاى ايمان خود را ثابت کنند و از دروغگويان شناخته شوند.

اهميت صدق و راستی در روايات اسلامى بيش از آن است كه در سخن بگنجد. ما از باب نمونه به دو مورد از آنها اشاره می کنیم: رسول اکرم(ص) می فرمایند: «اگر مى خواهيد کسی را امتحان كنيد به کثرت عبادتهایش ننگرید، بلکه او را به راستگويى و اداى امانت آزمايش كنيد». امام صادق(ع) دلیل رسیدن امام على(ع) به آن مقام والا نزد پيامبر(ص) را صداقت و امانت داری ایشان بیان فرموده اند. خلاصه اینکه صداقت و درست کاری سیره همه انبیاء و اولیاء الهی بوده و کلید نیکی و سعادت است.

اعتماد، به عنوان عنصری اساسی در زندگی اجتماعی انسان، زماني حاصل مى شود كه صداقت در بين انسان ها حاكم باشد؛ و در این میان فرقی بين فعاليت علمى، فرهنگى، اقتصادى و سياسى نيست. امام علي(ع) مي فرمايد: «راست گويى سب اصلاح، و دروغ سبب فساد همه چيز مى شود». در حدیث دیگری می فرمایند: «راست گو سه چيز را به دست مى آورد: اعتماد مردم، محبت و دوستى، ابهت و شخصيت». همچنین می فرماید: «دروغ گو و مرده يكسان اند، زيرا برترى زنده بر مرده، اعتماد به او است، هنگامى كه به گفتار او اعتمادى نباشد زنده بودنش بى اثر است».

با وجود آن كه مفهوم واژه صدق روشن است، اما در تعريف آن، گفتگوهاى بسیاری در بين دانشمندان وجود دارد. بعضى صدق را به معنى مطابقت محتواى سخن با واقعيت ذكر كرده اند، اما برخى ديگر آن را مطابقت با تشخيص و اعتقاد گوينده مى دانند. در واقع  آنان در توضیح مفهوم صدق به آيه سوره «منافقون» استناد کردند. منافقان شهادت به رسالت پيامبر(ص) را، به گونه ایی ابراز مى کردند كه این شهادت، مطابق اعتقاد درونى ما است. لکن چون مطابق با واقع نبود، دروغگو بودند. بنابراين صدق و كذب در هر حال بر اساس تطابق با واقعيت ها مشخص مى شود.

سخنان معصومين(ع) در موضوع امانتداری، نشان از اهميت آن دارد، حفظ امانت جزء مهم ترین تعالیم همه ادیان، اساس اسلام و نشانه ایمان دانسته شده، که سبب جلب روزی، اعتماد مردم و سلامت دین و دنیا می شود. پيامبر(ص) در لحظات آخر عمر، به امام علی(ع) فرمودند: «امانت را چه مربوط به شخص نيكوكار و چه بدكار، كم باشد يا زياد، حتى در نخ و سوزن به صاحبش برسان»، آن حضرت در حدیث دیگری می فرمایند: «كسى كه امانت را رعايت نمى كند ايمان ندارد». اين روايات حاکی از جايگاه امانتداری در بين آموزه های اسلامى می باشد.

امانت و صداقت از بارزترين نشانه هاي شخصيت انسانی است. این دو صفت در کلام پيشوايان اسلام با عنوان «صدق الحديث» و «اداء الامانة» ذکر شده است. معصومین(ع) از امانت و صداقت به عنوان دو ابزار، برای شناسایی باطن اشخاص نام می برند. پيامبر(ص) می فرمایند: «كسى كه امانت را رعايت نمى كند ايمان ندارد». امام صادق(ع) می فرمايند: «خداوند هيچ پيامبرى را مبعوث نكرد، مگر اين كه راست گويى و اداء امانت جزء تعليمات او بود». اين تعابير راستى و امانت داری را به عنوان دو ركن اساسى دين معرفی می کنند.

قرآن در آيه 119 سوره «مائده» بیان می فرماید که «راستى و درستکاری صادقان در دنيا، موجب نجات آنها در روز قيامت مى شود؛ و پاداش آنها بهشت، خشنودی خداوند، رضایت آنها از خداوند و رستگاری بزرگ است». در سوره «احزاب» نیز بعد از اسلام، ايمان و اطاعت فرمان خدا، صدق را سبب مغفرت معرفی می کند. پيامبر(ص) مي فرمايند: «ايمان هيچ كس درست نمى شود تا قلبش درست شود، و قلب هيچ كس درست نمى شود تا زبانش به درستى گرايد». اين آيات و روايات نشان دهنده بخشی از جايگاه و اهمیت اين فضيلت اخلاقى است.

خداوند در این آیه از انسان هاي باايمان مي خواهد که با «صادقان» همراه شوند و در آيه 117 سوره «بقره» اوصافی برای آنان بیان مى فرماید از قبيل: ايمان به خدا، روز قيامت، فرشتگان، كتب آسمانى، پيامبران و همچنین انفاق بهترين اموال خود در راه خدا، اقامه نماز، اداء زكات، وفاى به عهد و شكيبايى در مشكلات و در هنگام جهاد که نمونه كامل و اتمّ آن معصومان هستند. لذا بر اساس رواياتى كه از طرق اهل بيت(ع) و اهل سنت نقل شده، اين آيه به امام على(ع) و اهل بيتش تفسير شده است.