امام علي(ع) در خطبه 166 «نهج البلاغه» براي تحكيم پیوندهای جامعه سه دستور مهمّ اخلاقي و اجتماعي مي دهند: 1. پيروي خردسالان از بزرگسالان به خاطر داشتن تجربیات بیشتر و آشناتر بودن با سنن و آداب اجتماعی. 2. مهربان بودن بزرگسالان نسبت به کودکان و جبران ضعف های آنها و انتقال تجربيات خود به آنها. 3. مانند سنگدلانِ دورانِ جاهليّت خشن و سنگدل نباشند.

يكى از حربه هاى دشمنان لجوج در برابر پيامبر(ص)، هتك، توهين و نسبت هاى ناروايی بود كه سبب آزار آن حضرت می شد. خداوند به پیامبر(ص) می فرماید: «وَ اصْبِرْ عَلى ما يَقُولُونَ وَ اهْجُرْهُمْ هَجْراً جَميلا»؛ «در برابر آنان شكيبا باش، و به طرز شايسته اى از آنها كناره گيرى كن». «هجر جميل» به معنی دورى شايسته به همراه محبت و حسن خلق است، که قرآن به عنوان شیوه ای تربيتى در برابر افراد لجوج، به پیامبر(ص) دستور می دهد در برابر کارهای آنان شکیبایی کرده و آن را نادیده بگیرد.

معصومين(ع) آثار دنیوی و مادي بسیاری برای حسن خلق ذکر کرده اند، از آن جمله: امام صادق(ع) می فرماید: «نيكوكارى و حسن خلق، خانه ها را آباد مى كند و عمرها را افزايش مى دهد». آرامش يكى از آثار رفتار محبت آميز است، و اکنون که استرس، عامل بسيارى از بیماری ها و مرگ هاست، اهمیت خود را بیشتر نشان می دهد. همچنین امام علي(ع) مي فرمايند: «حسن خلق روزى ها را فراوان مى كند». اهمیت برخورد مناسب با مخاطب و تاثیر گذاری آن به اندازه ای است که مؤسسه های اقتصادى در سطح جهان، افرادی را برای این کار آموزش می دهند.

«حس خُلق» در تعاليم اسلامي، به مجموعه اي از صفات رفتاری همانند: گشاده رويى، اظهار محبت، چهره خندان و تحمل و بردبارى در مقابل مزاحمت هاى دیگران گفته می شود. امام صادق(ع) در تعریف حسن خلق مي فرمايند: «با نرمش و مدارا با مردم رفتار می كنى، و سخن خويش را نیکو می گردانى، و برادرت را با خوش رويى ملاقات می نمايى». هم چنين پيامبر(ص) در حدیثی می فرمايند: «تفسير حسن خلق اين است كه هر مقدار از دنيا به او برسد، خشنود شده و اگر به دنيا نرسد خشمناك نشود».

سیره معصومین(ع) در حسن خلق و حسن رفتار با مردم، می تواند الگوی مناسبی برای مومنان و حتی کل بشریت باشد. امام حسين(ع) می فرمايند: «پيامبر هميشه چهره اى خندان داشته و با نرمی رفتار مى كردند، ...». در سیره امام علی(ع) نوشته اند که رفتار نیکوی ايشان با يک يهودی، سبب مسلمان شدنش گرديد. از مقدمه حديث «توحید مفضل» برداشت می شود كه امام صادق(ع) حتى در برابر دشمنان، با نرمی سخن مى گفت، و آنان را شيفته خود مى نمود. و ... .

«سوء خلق»، که از آن به بدزبانی و خشونت تعبیر می شود، سبب نفرت و انزوای شخص در جامعه می شود که روايات تکان دهنده ای در این زمینه وجود دارد. پيامبر(ص) فرمودند: «از سوء خلق بپرهيزيد كه سرانجام آن آتش دوزخ است»، هم چنین می فرمایند: «خداوند از پذيرش توبه افراد بد اخلاق ابا دارد». امام علی(ع) می فرمایند: «انسان بد اخلاق زندگى ندارد»، چرا كه اطرافيان او در عذاب اند، هم چنین ایشان سوء خلق را شديدترين مصيبت می داند.

در آیات سوره لقمان، سفارش های «لقمان حكيم» به فرزندش نقل شده كه در آن بر این نکات تأكيد می کند که: با بى اعتنايى از مردم روى مگردان، مغرورانه بر روى زمين راه نرو، بلکه در راه رفتن اعتدال را رعايت كن و با صدای ملایم و آرام سخن بگو. اين سفارش ها بخش مهمى از حسن خلق را تشکیل می دهد، و آميزه اى از خوش رويى، تواضع و نرمش است، که در سخن و رفتار قابل انعکاس است. اینکه خداوند سخن اين مرد حكيم را در لابلاى كلمات خود بيان فرموده، نشان دهنده ارزش بالای آن است.

خداوند در آيه 83 سوره بقره، در مقام اخذ يک پيمان الهی، بنی اسرائيل را مورد خطاب قرار داده و بعد از تأكيد بر توحيد خالص، احسان به پدر و مادر، خويشاوندان، يتيمان و مسكينان، مى فرمايد: «با مردم نيكو سخن بگوييد». این کلام، بيانگر اهميّت حسن برخورد، نسبت به مردم است، و به اين ترتيب خوش خويى و برخورد خوب با توده مردم، هم رديف مهمترين و اساسى ترين دستورات اسلام قرار گرفته است. امام باقر(ع) در تفسير اين آيه می فرمایند: «به مردم بهترين سخنانى را بگوئيد كه دوست داريد به شما گفته شود».

خداوند می فرمايد: «بدى را با نيكى دفع كن تا دشمنان سرسخت هم چون دوستان صميمى گردند». البته اینکار (دفع بدی با نیکی) شيوه های مختلفى دارد كه يكى از آنها نرمى و خوش رويى در برابر دشمنان سرسخت است كه در بسيارى از مواقع، آنان را تبدیل به دوستان مهربان مى کند. البته درک اين مرحله از حسن خلق احتياج به سلطه كامل بر نفس دارد و تنها با داشتن خودسازى، سعه صدر كافى و ريشه کن سازی انتقام جويى در وجود خويش می توان چنين كارى را انجام داد.

معصومين(ع) آثار معنوي بسياري براي «حسن خلق» ذکر کرده اند. پیامبر(ص) می فرماید: «حسن خلق گناهان را ذوب مى كند»، امام صادق(ع) نیز می فرمایند: «خداوند به بنده اش در برابر حسن خلق، همان پاداش مجاهد در راه خدا را مى دهد». در واقع صاحبان حسن خلق، با رفتار نیک و صبر در ناملایمات، در پيشگاه خدا و خلق محبوبند.