آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

با وجود آن كه مفهوم واژه صدق روشن است، اما در تعريف آن، گفتگوهاى بسیاری در بين دانشمندان وجود دارد. بعضى صدق را به معنى مطابقت محتواى سخن با واقعيت ذكر كرده اند، اما برخى ديگر آن را مطابقت با تشخيص و اعتقاد گوينده مى دانند. در واقع  آنان در توضیح مفهوم صدق به آيه سوره «منافقون» استناد کردند. منافقان شهادت به رسالت پيامبر(ص) را، به گونه ایی ابراز مى کردند كه این شهادت، مطابق اعتقاد درونى ما است. لکن چون مطابق با واقع نبود، دروغگو بودند. بنابراين صدق و كذب در هر حال بر اساس تطابق با واقعيت ها مشخص مى شود.

با آن كه همگى با معنى و مفهوم واژه صدق آشنا هستيم، اما در تعريف آن، گفتگوهاى بسیاری در بين دانشمندان وجود دارد. بعضى صدق و راستى را به معنى مطابقت محتواى سخن با واقعيت ذكر كرده اند، در حالى كه برخى ديگر آن را مطابقت با تشخيص و اعتقاد گوينده مى دانند، آنان از آيه شريفه سوره منافقون در توضیح مفهوم صدق استمداد جستند، خداوند مى فرمايد: «اِذا جائَكَ الْمُنافِقُونَ قالُوا نَشْهَدُ اِنَّكَ لَرَسُولُ اللّهِ وَ اللّهُ يَعْلَمُ اِنَّكَ لَرَسُولُهُ * وَاللّهُ يَشْهَدُ اِنَّ الْمُنافِقينَ لَكاذِبُونَ»(1)؛ (هنگامى كه منافقان نزد تو آيند مى گويند ما شهادت مى دهيم كه يقيناً تو رسول خدايى، خداوند مى داند كه تو رسول او هستى، ولى خداوند گواهى مى دهد كه منافقان دروغگو هستند).
بديهى است منافقان با شهادت به رسالت پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله)، سخنى مطابق با واقع مى گفتند، اما چون مطابق اعتقاد آنان نبود به عنوان دروغگو معرفى شدند. در پاسخ اين سخن مى توان گفت كه نسبت دروغ به منافقان از اينجا سرچشمه مى گيرد كه آنها شهادت به رسالت پيامبر(صلى الله عليه وآله) را، به صورتی ابراز مى داشتند كه مفهومش اين بود كه این شهادت، مطابق اعتقاد درونى ما است. لکن چون مطابق با واقع نبود، نسبت دروغ به آنان داده شده است، يعنى آنها در اظهار شهادتشان دروغگو بودند، بنابراين صدق و كذب در هر حال بر اساس تطابق با واقعيت ها مشخص مى شود.
اميرمؤمنان على(عليه السلام) كه همه چيز را از زاويه عبوديت پروردگار مى بيند در تعريف صدق و كذب مى فرمايند: «اَلصِّدْقُ مَطابِقَةُ الْمَنْطِقِ لِلْوَضْعِ الاْلهِى وَ الْكِذْبُ زَوالُ اَلْمَنْطِقِ عَنِ الْوَضْعِ الاْلهِى»(2)؛ (صدق همان مطابقت سخن با وضع الهى است، و كذب ناهماهنگى سخن باوضع الهى است). ممکن است منظور از وضع الهى، وضع جهان آفرينش است، كه به اراده و فرمان خدا به وجود آمده است، بنابراين تعريف اميرمؤمنان على(عليه السلام)، همانند تعريف بالا، با صبغه توحيدى بیان شده است. البته صدق و كذب علاوه بر زبان، در عمل نيز خود را نشان مى دهد، كسانى كه بر خلاف ظاهر حالشان عمل مى كنند دروغگو هستند، و آنان كه ظاهر و باطن اعمالشان هماهنگ است صادقند.(3)