آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

واژه «امانت» همواره تداعی کننده امانت های مادی است؛ لکن در آيات و روايات مفهوم گسترده اى داشته و شامل تمام مواهب الهى می شود. مانند: ولایت و امانتی که آسمان و زمين تاب پذيرش آن را نداشتند، اما انسان به تنهايی آن را به دوش کشيد. امام صادق(ع) می فرمايد: «هنگام آفرينش معصومين(ع) خداوند، ولايت آنان در نزد خلق امانت گذاشته است». علاوه بر این با توجه به آثار امانت و خیانت، نمى توان گستره آن دو را اختصاص به امانت و خيانت های مادی دانست.

واژه «امانت» همواره امانت های مادی را در ذهن بیشتر افراد تداعی می کند، اما بر اساس آیات، امانت مفهوم بسيار وسيع و گسترده اى دارد كه شامل تمام مواهب الهى و نعمت هاى خدادادی مى شود. از قرآن مجيد، اسلام، ايمان و ولايت گرفته تا كوچك ترين مواهب مادى و معنوى، همگی در مفهوم وسيع امانت درج شده، احاديثى كه امانت را موجب بى نيازى و خيانت را موجب فقر دانسته ناظر به امانت هاى مالى و مادى است.
قرآن(1) و برخی از روايات، به عرضه امانت به آسمان ها و زمين اشاره مى كند که بی شک مفهوم آنها، فراتر از امانت مادى و مالى بوده، و ناظر به امانت هاى معنوى مى باشد. اميرمؤمنان(عليه السلام) با فرا رسيدن وقت نماز، با حالی دگرگون مى فرمودند: «وقت نماز رسيده وقت همان امانتى كه خداوند آن را بر آسمان ها و زمين عرضه داشت، لکن آنها از حمل آن ابا كرده و ترسان شدند».(2) امام صادق(عليه السلام) در حديثى می فرمایند: هنگامى كه خداوند ارواح پيغمبر(صلى الله عليه وآله)، فاطمه زهرا(عليها السلام) و ائمّه معصومين(عليهم السلام) را آفريد، سخنانى فرمود: از جمله اين كه: «وَلايَتُهُمْ اَمانَةٌ عِنْدَ خَلْقِى»(3)؛ (ولايت آنها امانتى است در نزد خلق من). در احاديث ديگر، «خلافت رسول اللّه(صلى الله عليه وآله) امانت نامیده شده است»(4)، و يا از نماز، زكات و حج به امانت تعبیر شده،(5) و يا از همسران، به امانت الهی تعبیر شده است.(6)
اميرمؤمنان على(عليه السلام) در نامه ای به «اشعث بن قيس» می فرمایند: «وَ اِنَّ عَمَلَكَ لَيْسَ لَكَ بِطُعْمَة وَلكِنَّهُ فِى عُنُقِكَ اَمانَةً»(7)؛ (فرماندارى براى تو وسيله آب و نان نيست، بلكه امانتى است در گردن تو). پيغمبر اكرم(صلى الله عليه وآله) در حديثى از مجالس (خصوصى كه اسرار در آن گفته مى شود) به امانت تعبیر می کنند.(8) حتى در بعضى از روايات، غسل جنابت (به عنوان يك تكليف الهى) را خداوند نزد بندگانش امانت گذاشته است.(9) به هر حال امانت و خيانت را نمى توان در عمل و برنامه ای معين محدود ساخت چرا كه آثار و پى آمدهاى آن نيز تنها در به امانت و خيانت مالى محدود نمى شود.(10)