آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

مفهوم دعا، درخواستِ فراهم شدن اسباب و عوامل خارج از دايره قدرت انسان، از كسى است كه قدرت بى پايان دارد. آری دعا، نوعى خودآگاهى و بيدارى دل و انديشه و پيوند باطنى با مبدأ همه نيكيها و خوبيهاست، به همين جهت در سخنان حضرت على(ع) مى خوانيم: «خداوند دعاى غافلان را مستجاب نمى كند».

«دعا» در موارد نارسايي هاى قدرت است، نه در موارد توانايى و قدرت. به عبارت ديگر دعايِ مستجاب، دعايى است كه به مضمون آيه شريفه: «أَمَّن يُجِيبُ الْمُضْطَرَّ إِذَا دَعَاهُ وَ يَكْشِفُ السُّوءَ»(1)؛ (يا كیست كه دعاى مضطر را اجابت مى كند و گرفتارى را برطرف مى سازد؟) به هنگام اضطرار و عقيم ماندنِ تمام تلاشها و كوششها انجام گيرد روشن مى شود كه مفهوم دعا، درخواستِ فراهم شدن اسباب و عواملى است كه از دايره قدرت انسان بيرون باشد، از كسى كه قدرتش بى پايان و هر امر ممكنى براى او آسان است.

ولى اين درخواست نبايد تنها از زبان انسان صادر شود؛ بلكه بايد از تمام وجود او برخيزد و زبان در اين قسمت، نماينده تمام ذرّات هستى و اعضا و جوارح باشد، قلب و روح از طريق دعا پيوند نزديك با خدا پيدا كند و همانند قطره اى كه به اقيانوس بى پايان مى پيوندد اتّصال معنوى با آن مبدأ بزرگ قدرت بيابد. البتّه بايد توجّه داشت كه نوع ديگرى از دعا داريم كه در احاديث اسلامى نيز به آن اشاره شده كه حتّى در موارد قدرت و توانايى نيز انجام مى گيرد؛ در حالى كه جانشين «اسباب ممكن» نمى شود و آن دعايى است كه نشان دهنده عدم استقلال قدرت هاى اين جهان در برابر قدرت پروردگار است. به عبارت ديگر مفهوم آن، توجّه به اين حقيقت است كه اسباب و عوامل طبيعى هر چه دارند از ناحيه او و به فرمان اوست. به عنوان مثال: اگر به دنبال دارو مى رويم و شفا را از آن مى طلبيم به خاطر آن است كه او، آن اثر را به آن دارو بخشيده است.

كوتاه سخن اين كه دعا، نوعى خودآگاهى و بيدارى دل و انديشه و پيوند باطنى با مبدأ همه نيكيها و خوبيهاست، به همين جهت در سخنان حضرت علي(عليه السلام) مى خوانيم: «لَا يَقْبَلُ اللّهُ عَزَّ وَ جَلَّ دُعَاءَ قَلْبٍ لَاهٍ»(2)؛ (خداوند دعاى غافلان را مستجاب نمى كند) و در حديث ديگر از امام صادق(عليه السلام) به همين مضمون مى خوانيم: «إِنَّ اللّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَا يَسْتَجِيبُ دُعَاءً بِظَهْرِ قَلْبٍ سَاهٍ».(3)،(4)