انواعی از فقر مايه افتخار است، مانند: فقر الى الله، يا فقری که به معنای زندگى ساده و خالى از تشريفات باشد یا فقری که بر اثر انجام وظيفه دامنگير انسان مى شود، مثل وضعیت مسلمانان در شعب ابی طالب. اما آنجا که به معناى تهيدستى باشد مخصوصاً كه بر اثر تنبلى و كوتاهى حاصل شود سبب ذلّت و خوارى و آلودگى به انواع گناهان است و در متون اسلامی از آن نکوهش شده است، مانند سخن امام علی(ع): «كسى كه فقیر می شود به چهار عيب بزرگ مبتلا مى گردد: ضعف در يقين، نقصان در عقل، كمبود در دين و كمى حيا».

پرواز پرندگان و دیگر ویژگی های ظاهری و زیستی پرندگان همیشه موجب شگفتی آدمی در طول تاریخ بوده است. قرآن در آیات متعددی همه را به مطالعه عالم این موجودات به عنوان یکی از نشانه های الهی فرا می خواند. خداوند در سوره نحل و ملک، به پرواز پرندگان بر فراز آسمان اشاره می کند و قدرت الهی را نگه دارنده آنها در آسمان معرفی می نماید. در سوره انعام نیز برای همه جنبندگان زمین و پرندگان آسمان، امت هایی همچون امت های انسانی معرفی می گردد. که ظاهرا اشاره به وجود نوعی عقل و شعور در آن موجودات است.

سفر و مسافرت در اسلام از اهمیت بالایی برخوردار می باشد. چنانکه سفر در مواردی «واجب» یا «مستحب» دانسته شده است. مسافرت از دید اسلام حکمت و آثاری داشته و یا با اهداف خاصی توصیه شده است؛ بعضی از این حکمتها عبارتند از: عبرت آموزی درسفر به اماکن تاریخی، تدّبر در آیات و نشانه های خداوند در سفر به دامن طبیعت، صله رحم، زیارت اولیای الهی، کسب دانش و تجربه، تفریح سالم و کسب تندرستی، کسب روزی، آموختن دین و... .

یکی از مشکلات رواياتی كه راههاى فرار از ربا را تجويز مى كند، روايات معارضى است كه حيله هاى شرعى را باطل مى داند و طبق اين روايات، مسلمانان از اين كار نهى شده اند. در نهج البلاغه آمده كه پيامبر(ص) به حضرت علي(عليه السلام) فرمودند: «اى على! مسلمانان در آينده ... ربا را در شكل و هيئت بيع و معامله انجام مى دهند [و با حيله هاى شرعى اقدام به رباخوارى مى كنند])».

در سوره «زمر» خداوند به پيامبر اسلام(ص) دستور مى دهد كه از سوی او به تمام بندگان با ايمانش چنين بگويد: «اى بندگان من كه ايمان آورده ايد، تقواى الهى پيشه كنيد؛ ... [هر گاه تحت فشار شديد كافران جبّار قرار گرفتيد، تسليم نشويد، بلكه مهاجرت كنيد]؛ زيرا صابران اجر و پاداش خود را بى حساب دريافت مى كنند». اين آيه از يك سو نشان مى دهد كه انسان بايد در برابر مشكلاتى كه در راه مقابله با جبّاران متحمل مى شود، از نيروى صبر كمك بگيرد از سوى ديگر، پاداش صابران را بى حساب و غير قابل شمارش معرفی می کند.

کتاب المعارف که به نام «معارف ابن قتیبه» نیز شهرت دارد توسط ابو محمد عبد الله بن محمد بن مسلم بن قتیبه دینورى (213ـ 276ق) نوشته شده است. این کتاب مختصرى از تاریخ زمان حضرت آدم تا دوره معاصر خودش (خلفاى عباسى) را گزارش کرده است. او کتابش را شبیه به کتاب استادش «وکیع» به نام «الشریف» نوشت و بسیارى ازمطالب خود را از کتاب هاى نویسندگان پیش از خود مثل کتاب «المنمق» و «المحبر» «ابن حبیب بغدادى» و آثار «ابوحنیفه دینورى» نقل کرده است. اما باب بندى و تنظیم مطالب و خلاصه گویى او بى سابقه و حائز اهمیت است. این کتاب علاوه بر اینکه کتاب تاریخى عام است، به عنوان کتاب صحابه شناسى نیز شناخته شده است؛ زیرا شرح حال صحابه را در یک فصل آورده و شرح حال راویان حدیث تا زمان معتمد عباسى و بزرگانى را که در حوادث مهم تاریخ اسلام نقش بسزایى ایفا کرده اند را نیز آورده است.

پس از هجرت مسلمانان، پيامبر(ص) همچنان در مكه منتظر دستور خداوند بود. از طرفى قريش با اسلام آوردن مسلمانان مدينه و مهاجرت مسلمانان مكه، احساس خطر بسيار جدى كرد و اين دفعه تصميم گرفت كه كار شخص پيامبر(ص)، را يكسره كند. پس از مشورت هاى زياد بر آن قرار گذاشتند كه تمام قبايل، با قريش در كشتن ایشان شريك شوند، در همين وقت خداوند دستور هجرت را صادر كرد. در آغاز ماه ربيع الاول پيامبر(ص) به طرز معجزه آسايى از حلقه محاصره دشمن نجات يافت و روانه مدينه شد و در روز دوازدهم به محلّه قبا وارد شد.
 

گروهی از مسلمانان مکّه بر اثر ظلم مشرکان، به حبشه مهاجرت کردند. مشرکان نمایندگانی را به همراه هدایای بسیار به حبشه فرستادند و از نجاشی خواستند پناهندگان را تحویل دهد. نجاشی، برای شنیدن سخن مسلمانان، دستور داد آنان را حاضر کنند. جعفربن ابیطالب در حضور نجاشی و دانشمندان مسیحی، به بیان ویژگی های اسلام و دین پدران خود پرداخت و با قرائت آیاتی از قرآن، به داستان حضرت مریم و تولد حضرت عیسی(ع) پرداخت. این آیات، نجاشی و روحانیون مسیحی را تحت تاثیر قرار داد و از بازگرداندن مسلمانان امتناع کردند.

عمربن عاص -فرزند زنی بدنام- همچون پدرش یکی از سرسخت ترین دشمنان اسلام بود. بعد از مهاجرت جمعی از مسلمانان به حبشه، هنگامی که به دلیل حمایت حاکم حبشه از آن ها، نتوانست به آن ها صدمه وارد کند، به ظاهر اسلام آورد. او در زمان خلیفه دوم مامور فتح مصر شد و تا زمان خلیفه سوم والی آنجا بود. اما پس از مدتی به دلیل اختلاف با عثمان عزل شد. معاویه هنگام مخالفت با امام علی(ع) از وی دعوت به همکاری کرد و او نیز به شرط واگذارى حکومت مصر پذیرفت. اما مدتی پس از رسیدن به حکومت مصر، مرد.

آيه 122 سوره «توبه» می فرماید: «چرا از هر گروهى طايفه اى كوچ نمى كنند تا در دين آگاهى يابند و به هنگام بازگشت به سوى قوم خود، آنها را انذار نمايند ...». اين آيه نه تنها فراگيرى آيين الهى را واجب مى شمرد بلكه تعليم دادن آن را بعد از فراگيرى نيز لازم مى داند. در این آیه به جهت بیان اهمیت مهاجرت برای فراگیری دانش از واژه «نفر» که مربوط به كوچ كردن به سوى «ميدان جهاد» است، استفاده شده است.