طبق نظر اکثر فقهای شیعه نماز جمعه در عصر غیبت «واجب تعیینی» نبوده بلکه «واجب تخییری» است؛ یعنی هر مکلفی مخیر و مختار است که یا نماز ظهر را بخواند یا نماز جمعه را؛ البته در زمان ما اولویت با نماز جمعه است.
ضمن اینکه در دوران حاضر بعضی از مراجع تقلید که خود در دوران جوانی پیش قدم اقامه نماز جمعه ها بوده اند، به دلیل اینکه غالباً سالخورده هستند در آن شرکت نمی کنند و گاهی شرکت آنها سبب عسر و حرج شخصی و امنیتی می شود.

شیعیان معتقدند در زمان حضور امام معصوم یا با وجود نائب خاص امام، نماز جمعه واجب است. امّا حکم نمازجمعه در زمان غیبت امام معصوم اختلافی است. برخی از فقهای شیعه، حکم به «وجوب تعیینی» این نماز در زمان غیبت امام معصوم داده اند. برخی دیگر از فقهای شیعه هر گونه اقامه نماز جمعه را در زمان غیبت «حرام» اعلام کردند. بنابر نظر سوّم (واجب تخییری)، اقامه نماز جمعه در زمان غیبت امری مشروع است؛ ولی مکلفین می توانند بین به جا آوردن این نماز یا نماز ظهر، یکی را انتخاب کنند؛ این نظر به عنوان نظر رایج بین اکثریت فقهای شیعه شناخته می شود.
با توجه به نظر اکثریت علما و فقهای شیعه که اقامه چنین نمازی را در این زمان از باب «واجب تخییری»، امری مشروع اعلام کردند، می بینیم که در طول تاریخ و هر زمان که شرایط فراهم بوده است، در همه شهرها و اجتماعات شیعی، نماز جمعه اقامه شده است. شواهد و اسناد قاطع تاریخی نشان می دهد ادعای مهجوریت نماز جمعه در میان شیعیان تا چه اندازه ادعایی غیر منصفانه و دور از واقع است.
در دوران جمهوری اسلامی بعضی از مراجع تقلید - در دورانی که جوانتر بودند - پیش قدم اقامه نماز جمعه ها بوده اند. امّا اموری چون کسالت جسمی و کهولت سن اکثریت این علمای جلیل القدر باعث می شود که به مرور  در نماز جمعه شرکت نکنند. اضافه بر این، گاه شرکت آنها نیاز به مراقبت های ویژه امنیتی دارد، که سبب عسر و حرج می شود. با این وجود گاهی در نماز جمعه شرکت می کنند.

 شرط وجوب عینى نماز جمعه، حضور امام معصوم(ع) یا نماینده خاص ایشان است، ولى براى وجوب تخییرى، این شرط لازم نیست و در زمان غیبت نیز مى توان نماز جمعه را برپا داشت که جانشین نماز ظهر مى شود، بلکه، هر گاه حکومت اسلامى با شرایط آن، از طرف نایب عام امام(ع) تشکیل گردد، احتیاط این است که، امام جمعه منصوب از طرف او باشد، و مسلمانان در نماز جمعه شرکت کنند.

در آغاز ماه ربيع الاول پيامبر روانه مدينه شد و در روز دوازدهم ـ كه مصادف با روز دوشنبه بود ـ به محلّه قبا وارد شد. پيامبر(ص) تا روز پنجشنبه درآنجا ماند و مسجد قبا را بنا نهاد و نماز جمعه را در نزديكى قبا در ميان قبيله بنى سالم خواند و اين نخستين نماز جمعه و نخستين خطبه نماز جمعه در مدينه بود كه رسول خدا(ص) اقامه فرمود.

مراكز ديني و مساجد و نماز جمعه و جماعات را بايد حفظ كرد و از اين فيض بزرگ محروم نبود. حضرت علي(ع) در تمثيلي به اين سوال چنين پاسخ مي دهند: «همان طور كه يك گوسفند جا مانده از گله، تحت سرپرستي شبان نيست و طعمه گرگ مي شود، كسي كه جامعه او را رها كرده نيز مانند گوسفندي است كه از رمه جدا شده است». فاصله گرفتن از امت اسلامي و جامعه مسلمين مخاطره ‏آميز است و بودن در كنار جمع بركاتي را براي فرد به ارمغان مي آورد.

در نماز جمعه دو خطبه خوانده مى شود كه مشتمل بر مواعظ، اندرزها و امر به تقوا و طرح مسائل اجتماعى و سياسى مهم جامعه است كه از يك سو روح و جان را تلطيف كرده و از سوى ديگر آگاهى فراوانى به مردم در زمينه معارف اسلامى و رويدادهاى مهمّ اجتماعى و سياسى و چگونگى موضع گيرى صحيح در برابر آنها را مى دهد و از سوى سوّم همكارى عموم را براى حلّ مشكلات جلب مى سازد. بسيار مى شود كه تبليغات سوء دشمنان كه در طول هفته با استفاده از وسائل ارتباط جمعى فضا را مسموم كرده با يك خطبه حساب شده خنثى مى شود.

مسلمانان «مدینه»، پیش از آن که پیامبر(ص) هجرت کند، به فکر افتادند تا روزی برای اجتماع و عبادت داشته باشند؛ همان طور که یهودیان و نصرانیان دارند، بنابراین روز قبل از شنبه را برای این کار انتخاب کردند. در آن روز اسعد بن زراره نماز را به جماعت خواند و به اندرز مردم پرداخت و آن روز را جمعه نام گذاردند؛ زیرا روز اجتماع مسلمین بود.
اما، اولین نماز جمعه اى که رسول خدا(ص) با اصحابش تشکیل داد، هنگام ورود به محله «بنی سالم» در مدینه  که مصادف با جمعه بود، برگزار گردید.
 

بهترین دلیل بر اهمیت نماز جمعه، آیات سوره جمعه است که به همه مسلمانان دستور مى دهد: به محض شنیدن اذان جمعه، به سوى آن بشتابند. در روایات نیز بر این موضوع تأکید دارند، از جمله پیامبر(ص) در حدیثی می فرمایند: «خداوند نماز جمعه را بر شما واجب کرده، هر کس آن را در حیات من یا بعد از وفات من، از روى استخفاف یا انکار ترک کند، خداوند او را پریشان کند، و به کار او برکت ندهد، نماز او قبول نمى شود، زکات او قبول نمى شود، حج او قبول نمى شود، اعمال نیک او قبول نخواهد شد، تا از این کار توبه کند».
 

نماز جمعه قبل از هر چیز، یک عبادت بزرگ دسته جمعى است و مقدمتاً دو خطبه دارد که مشتمل بر مواعظ، اندرزها و امر به تقوا و پرهیزگارى است، و اما از نظر اجتماعى و سیاسى، یک کنگره عظیم هفتگى است که بعد از کنگره سالانه حج، بزرگ ترین کنگره اسلامى مى باشد و مى تواند منشأ برکات زیر شود: الف: آگاهى بخشیدی به مردم در زمینه معارف اسلامى و رویدادهاى سیاسی و اجتماعى. ب: ایجاد همبستگى در صفوف مسلمین. ج: تجدید روح دینى و نشاط معنوى. د: جلب همکارى براى حل مشکلات عمومى.

نماز جمعه با حضور پنج نفر از مردان منعقد مى شود، نماز جمعه دو رکعت است و جاى نماز ظهر را مى گیرد، و دو خطبه اى واجبی که قبل از نماز جمعه به جاى دو رکعت دیگر خوانده مى شود. نماز جمعه دارای دو قنوت مستحب است، یکى قبل از رکوع رکعت اول و دیگر بعد از رکوع رکعت دوم. محتواى خطبه نخست، حمد خدا و درود بر پیامبر است سپس، مردم را به تقواى الهى توصیه کند، و یکى از سور کوتاه قرآن را بخواند، لکن در خطبه دوم بعد از درود بر پیامبر(ص)، بر ائمه مسلمین دعا کند، و براى مؤمنین و مؤمنات استغفار نماید.