امام علی(ع) درباره اهمیت و آثار پرداخت «زکات» می فرماید: «زكات، همراه نماز، وسيله تقرّب مسلمانان به خدا قرار داده شده است، بنابراين هر كسى كه زكات را با طيب خاطر عطا كند، كفّاره [گناهان] او قرار داده خواهد شد و مانع و حاجبى [از آتش دوزخ] براى او خواهد بود، پس نبايد هيچ كس به آنچه [در راه خدا] پرداخته دلبستگى داشته باشد و برای آنچه داده است شدیدا متأسف باشد، آن كس كه بدون طيب خاطر به اميد دريافت چيزى كه برتر از آن است آن را بپردازد، نسبت به روش و سیره پيامبر(ص) جاهل بوده و در گرفتن پاداش متضرر شده است، در عمل گمراه شده و همیشه پشيمان خواهد بود».

امام علی(ع) با اشاره به دو نعمت «سلامتی» و «فراهم بودن امکانات» می فرماید: «اكنون كه تندرست هستيد پيش از آنكه بيمار شويد و اكنون كه در وسعت قرار داريد پيش از آنكه در تنگناى قرار گيريد، فرصت را برای ادای وظایف غنيمت شمارید»، براساس این سخن، ذمّه انسان مشغول به تكاليفى است، كه باید با استفاده از اين دو نعمت، خود را رها سازند. امام در ادامه مى فرمايد: «چشم ها را در دل شب بيدار داريد، شكم ها را لاغر كنيد، اموال خود را انفاق کنید، و انفاق به سبب کمبود نیست و هدف آزمودن مردم است».

خداوند در قرآن «اخلاص در نیت» را از شرائط انفاق دانسته و می فرماید: «اى كسانى كه ايمان آورده ايد! صدقات خود را با منّت و آزار باطل نسازيد؛ همانند كسى كه مال خود را براى نشان دادن به مردم انفاق مى كند ...». در واقع عمل رياكارانه ريشه و اساسى ندارد، و بدون دوام است، و شخص ریاکار در نزد خدا و خلق خدا آبرويى نخواهد داشت. از آن طرف خداوند، اخلاص در انفاق را موجب پرورش فضائل اخلاقی در انسان و ماندگاری آثار انفاق می داند.

در آيات قرآن به جاي واژه «جود» و «سخاوت» تعبيراتي به كار رفته كه منطبق بر اين دو مفهوم است از آن جمله در آیه 9 سوره «حشر» که در آن سخن از گروهی از سخاوتمندان انصار مدينه است كه با آغوش باز از مهاجرانى كه خانه و كسب و كارى نداشتند، استقبال كردند و آنها را بر خودشان مقدم داشتند. همچنین در سوره «دهر» سخن از بزرگوارانى است كه غذاى خود را در حالى كه شديداً به آن نياز داشتند به مسكين و يتيم و اسير دادند، بدون اين كه هيچ انتظار پاداش و تشكرى داشته باشند و ... .

موضوع وصيت امام عسكرى(ع) به مادرشان در امر موقوفات و صدقات به جهت مخفی نمودن وضعیت حضرت مهدی(عج) از دستگاه حاكم بوده است؛ همانطور که امام صادق(ع)، وصی خود امام کاظم(ع) را در ضمن چهار نفر دیگر يعني منصور عباسى، ربيع، قاضى وقت و كنيزش حميده بربريه قرار داد تا از اين طريق بتواند جان فرزندش را حفظ كند، گرچه امر امامت فرزند را براى اصحاب خاص و اولياى خود روشن ساخته بود تا آن را به مرور زمان بر ديگران واضح سازند.

امام علی(ع) در رابطه با اسباب فزونی نعمت و وسعت روزي می فرمایند: «روزى را به وسيله صدقه فرود آوريد»، البته منظور از «روزی»، تمام مواهب مادی و معنوی است و منظور از «صدقه»، هر گونه موهبت مادى است كه بدون عوض و با انگيزه الهى در اختيار ديگرى قرار می گیرد. امام(ع) با اشاره به ارتباط نزديكى كه بین «صدقه» و «فزونى روزى» وجود دارد مى فرمايد: «هر زمان فقير و نيازمند شديد با دادن صدقه با خداوند معامله كنيد»، به فرموده امام صادق(ع) نيز هر چيزي كليدى دارد و كليد رزق، صدقه است.

روزى که حکَم - طرد شده پیامبر(ص) - به مدینه آمد لباس پاره اى داشت و بُزى را مى راند و مردم به بدحالى او و همراهانش نگاه مى کردند، تا اینکه وارد دار الخلافه شد و پس از خروج، جامه ابریشمى پوشیده بود. عثمان صدقات قبیله اى در یمن را که بالغ بر سیصد هزار درهم بود به عمویش حَکَم بخشید.

فقیهان اهل سنت دو دسته مى باشند: 1- اصحاب رأى که افزون بر قرآن و سنت، از عقل نیز پیروی مى کنند، که در رأس آنها ابو حنیفه قراردارد. 2- اهل الحدیث که عقل و علم کلام را به طور مطلق انکار کرده و تنها بر ظواهر قرآن و حدیث تکیه مى کنند، و در رأس آنها مالک بن انس و احمد بن حنبل قرار دارند. احمد بن حنبل معتقد است؛ حوادث جهان، قضا و قدر الهى است و افعال انسان همگی به تقدیر خداست. هم چنین خلافت و امامت تا روز قیامت از آن قریش دانسته و به رؤیت خدا با چشم، جواز تکلیف مالایطاق، و ... باور دارند.
 

از بین انواع ربا، «رباى قرضى» اهميّت و خطرات بيشترى دارد؛ چون در بین مردم به شدّت مورد ابتلاست و غالب آيات و روايات تحريم ربا، ناظر به این نوع از ربا است و فلسفه هاى پنجگانه تحریم ربا، همه با رباى قرضى سازگار است؛ مثلا روایات یکی از فلسفه های تحريم ربا را جلوگیری از ضعف عواطف انسانی در جامعه دانسته و متروک نشدن «قرض الحسنه» را دلیل تحریم ربا برمی شمرد و اینها همه مناسب با ربای قرضی است.

«انفاق» از منظر قرآن باید دارای شرایطی باشد تا مقبول درگاه الهی قرار گیرد؛ مثلا انفاق نباید با منت همراه باشد، انفاق باید بدون اذیت و آزار باشد بلکه با گفتار پسندیده همراه باشد، و در نهایت انفاق باید با نیت خالص و بدون ریا و خودنمایی باشد؛ قرآن در این باره می فرماید: «صدقات خود را باطل نسازيد؛ همانند كسى كه مال خود را براى نشان دادن به مردم انفاق مى كند».