خداوند در قرآن «اخلاص در نیت» را از شرائط انفاق دانسته و می فرماید: «اى كسانى كه ايمان آورده ايد! صدقات خود را با منّت و آزار باطل نسازيد؛ همانند كسى كه مال خود را براى نشان دادن به مردم انفاق مى كند ...». در واقع عمل رياكارانه ريشه و اساسى ندارد، و بدون دوام است، و شخص ریاکار در نزد خدا و خلق خدا آبرويى نخواهد داشت. از آن طرف خداوند، اخلاص در انفاق را موجب پرورش فضائل اخلاقی در انسان و ماندگاری آثار انفاق می داند.

عقل عملي داراي آثاري مثل اراده و اخلاص است و اين عقل همان نوري است كه وسيله شناخت و پرستش خدا و بهشتي شدن انسان مي ‏شود. هرگاه اين نور بدون مانعي بتابد، حالت اخلاص ايجاد مي ‏شود و هرگاه نتابد، حالت ريا بيدار مي‏ شود. پس اخلاص، حكمتي ملكوتي دارد كه كسي جز محبوب خدا به آن نمي ‏رسد. اگر كار را براي نشان دادن به مردم انجام دهد ريا است و اگر به گوش ديگران مي ‏رساند كه براي خدا كار مي‏ كنم سمعه است. ريا و سُمعه عمل را باطل مي كنند؛ اما بدون آنها، عملش محكوم به طهارت است.

راه مبارزه با ريا، دو چيز است: نخست توجّه به علل و ريشه هاى آن براى خشكانيدن و نابود كردن آنها، و سپس مطالعه در پيامدهاى آن براى آگاه شدن از عواقب دردناكى كه در انتظار آلودگان به اين اخلاق مذموم است. ريشه ريا همان «شرك افعالى» و عدم توجّه به حقيقت توحيد است؛ اگر توجه کنیم که عزّت و ذلّت و روزى و نعمت به دست خداست و دلهاى مردم نيز در اراده و اختيار اوست هرگز به خاطر جلب رضاى اين و آن اعمال خود را آلوده به ريا نمى كنيم!

«ريا» آن است كه عمل را طورى انجام دهد كه ديگران ببينند و از اين طريق كسب وجاهت و موقعيت براى عمل كننده حاصل شود، ولى «سمعه» آن است كه عمل نيكى دور از چشم مردم انجام دهد به اين هدف كه بعداً به گوش مردم برسد و موقعيتى در جامعه براى او فراهم شود. در واقع هيچ تفاوتى از نظر فساد و بطلان عمل و فقدان قصد قربت و آلودگى نيّت در ميان اين دو نيست.

بعضى از بزرگان، در باره صورتهای مختلف ریا که عمل انسان را باطل می کند، چنین فرموده اند: 1- انگيزه او فقط ارائه به مردم باشد كه قطعاً عمل او باطل است. 2- هدفش هم خدا باشد و هم ريا. 3- تنها در بعضى از اجزاءِ واجبِ عملِ خود، قصد ريا كند. 4- در بعضى از اجزاء مستحبّ ريا كند. 5- درباره مکان عمل ریا می کند.6- درمورد زمان عمل ريا مى كند. 7- در مورد بعضى از ويژگيها ی عمل قصد ريا می کند. 8 - اصل عمل به نيّت خداست امّا مقدّمات آن جنبه ريائى دارد. همه این موارد موجب بطلان عمل مى شود.

امام علي(ع) مي ‌فرمايد: «متقین اعمال صالح انجام می دهند ولی همیشه خائفند [؛ زیرا می ترسند اعمالشان ريائى باشد]». در روایات، ریا شرك اصغر خوانده شده است. همچنین آنها خائفند که عملشان همراه با «عجب» شود. امام صادق(ع) فرمود: «هر كس عُجب به او راه پيدا كند، هلاك مى شود» و متقین خوف دارند كه دچار «سُمعه» شوند؛ زیرا پیامبر(ص) فرمود: «كسى كه قرآن را بخواند و مرادش سمعه باشد... او را داخل آتش مى كند». آنها مى ترسند كه اعمالشان بواسطه گناه حبط و چون خاكستر به هر سو پراكنده شود.

«ريا» نقطه مقابل «اخلاص» و يكى از ابزارهاى مهّم شيطان براى گمراه ساختن انسان هاست. در آیه 264 سوره بقره، ريا عامل بطلان و نابودى اعمال نيك معرفى شده و نشان مى دهد كه شخص ريا كار ايمان به خدا و روز آخرت ندارد. در آیه 142 سوره نساء، ريا را يكى از اعمال منافقان می داند. آيه 38 سوره نساء، اعمال ريائى را همرديف عدم ايمان به خدا و روز قيامت و همنشينى با شيطان شمرده است و آيه 47 سوره انفال، مسلمانان را از همسوئى با كفّار كه اعمالشان رياكارانه بوده است نهى مى كند.

در احاديث اسلامى، ريا این گونه معرفی شده: خطرناكترين چيزى است كه پیامبر(ص) از آن بر مسلمانان مى ترسید؛ کمترین ریا شرک به خداست؛ قبول نشدن عملى كه ذرّه اى از ريا در آن باشد، فاجر و حيله گرِ پيمان شكن خوانده شدن ریاکار و نابود شدن اجر و پاداش او در قیامت. این احادیث به خوبى نشان مى دهد گناه ريا به قدرى عظيم است كه چيزى با آن برابرى نمى كند و اين به خاطر آثار بسيار بدى است كه ريا در فرد و جامعه و در جسم و روح انسان ايجاد مى كند.

رياكار درون خود را ويران مى سازد و از مقام والاى توحيد دور مى شود و در قعر درّه شرك پرتاب مى گردد. هنگامى كه جامعه اى عادت به رياكارى و تظاهر كند همه چيز آن از محتوا تهى مى شود، فرهنگ و اقتصاد و سياست و بهداشت و نظم و نيروهاى دفاعى همه تو خالى و تهى مى گردد و همه جا به ظاهر سازى قناعت مى كنند، دنبال خير و سعادت جامعه نيستند بلكه به سراغ چيزى مى روند كه ظاهر جالبى داشته باشد، و اين طرز كار، ضربات هولناكى بر جامعه وارد مى كند كه بر هوشمندان مخفى و پنهان نيست.

پيغمبر اكرم(ص) فرمود: علامت رياكار چهار چيز است: هنگامى كه كسى نزد اوست تلاش مى كند اعمال الهى انجام دهد و هنگامى كه تنها شد، در انجام عمل كسل است! و در تمام كارهايش اصرار دارد مردم از او مدح و ستايش كنند، و سعى مى كند ظاهرش را در نظر مردم خوب جلوه دهد. امام على(ع) نیز درباره ریاکار می فرماید: هرگاه او را مدح و ثنا گويند بر عملش مى افزايد، و هرگاه ثنا نگويند از آن مى كاهد.