اسلام با طرح محدودیت های اخلاقی و اجتماعی در فعالیت های «اقتصادی»، از آزادی عمل انسان هنگام تعارض با سعادت فرد و اجتماع می کاهد. محدودیت هایی مانند: 1- در اسلام، ارزش اقتصادی هر انسان به دانش او بستگی دارد از این رو علاوه بر کمیت، کیفیت کار نیز ملاک ارزش گزاری است. 2- در اسلام تنها کار مفید سبب علقه «مالکیت» و تعلق حق می شود. 3- اسلام با توصیه به گردش صحیح پول، از احتکار و رباخواری نهی می کند. 4- اسلام با پی ریزی اصولی مانند انفاق، زکات و خمس، شمانع تمرکز ثروت در دست فرد یا گروه خاصی می شود.

فقه شيعه «خمس» را در هفت چيز واجب مى داند: غنايم جنگى، چيزى كه با غواصى از دريا بيرون آورند، گنجها و اموالى كه در زير زمين پيدا شود، معادن، مال حلال مخلوط به مال حرام، زمينى كه مسلمان به كافر ذمى انتقال دهد و درآمد انواع كسبها. خمس را بايد شش سهم كرد: سه سهم آن متعلق به خدا، پيامبر(ص) و خويشان نزديك اوست كه در زمان غيبت امام(ع) بايد به مجتهد عادل داده شود تا زير نظر او صرف شود و سه سهم ديگر حق مستمندان و افراد ناتوان از سادات است.

«سماعة بن مهران» از امام کاظم(ع) نقل می کند که فرمود: «در تمام سودهایی كه به مردم مى رسد، كم یا زياد، خمس ثابت است». شخصی گفته: سماعة در زمان امام صادق(ع) از دنيا رفته، چگونه از امام كاظم(ع) حديث نقل كرده؟ جواب: او به تصريح علماى رجال، روايات زيادى از امام كاظم(ع) نقل كرده است. این شخص در اشکال دیگری می گوید: سماعة واقفى بود و درباره امامت بعد از امام كاظم(ع) توقف كرد. جواب: شما که گفتی او در زمان امام صادق(ع) از دنيا رفته است. چگونه ممکن است واقفى باشد؟ آیا اینها نشان از کم اطلاعی نیست؟

بعضی پنداشته اند خمس در زمان غيبت به شيعيان بخشيده شده است؟ در پاسخ بايد گفت: رواياتى كه موجب اين توهّم شده پنج دسته است: 1. رواياتى كه درباره اسيران جنگى وارد شده. 2. احاديثى كه دليل بر تحليل خمس در زمان معين است. 3. رواياتي كه درباره شخص معيّنى بوده. 4. رواياتى كه مضمون آن بخشش است ولى منظور انفال است. 5. رواياتى كه ظاهر آن، بخشش مطلق است. روایات این قسم نیز يا سندشان ضعيف است يا دلالت كافى ندارند يا مرسل هستند و يا مربوط به مورد خاص هستند؛ نتيجه اين كه خمس در زمان غيبت بخشيده نشده است.

در پاسخ به اين سؤال كه آیا در صدر اسلام از مردم خمس گرفته می شد؟ بايد گفت: اگر منظور از صدر اسلام، زمان ائمّه(ع) باشد، جواب مثبت است؛ زيرا بسيارى از ائمه(ع) در عصر خود خمس درآمد انواع كسبها را مى گرفتند و حتّى وكلايي برای این کار معين نمودند و اگر منظور از صدر اسلام، خصوص زمان پيامبر(ص) و امام علي(ع) باشد، بايد گفت كه غير از غنائم جنگى، از معادن و گنجها و همچنين غوص (جواهراتى كه بوسيله غوّاصى از درياها بيرون آورده مى شود) در عصر آنها خمس گرفته شده است.

بعضى تصوّر مى كنند دادن نيمى از خمس به سادات یک نوع امتياز نژادى است؛ در حالي كه 1- نيمى از خمس كه مربوط به سادات است، مختص نيازمندان از آنان است، آنهم به اندازه احتياجات يك سال و نه بيشتر. 2- از آنجا که نيازمندان سادات و بنى هاشم حق ندارند از زكات چيزى مصرف كنند، به جاى آن این مقدار از خمس قرار داده شده است. بنابرین نيازمندان غير سادات مى توانند مخارج سال خود را از محلّ زكات بگيرند ولى از خمس محرومند و نيازمندان سادات مى توانند از محلّ خمس استفاده كنند، امّا حقّ استفاده از زكات را ندارند.

در كتاب معروف «وسائل الشيعه» بيش از هشتاد حديث در زمينه احكام «خمس» از كتب معروف شيعه جمع آورى شده است. در این میان، گذشته از روایاتی که بوسیله قراین پی به صحت آنها می بریم، احادیثی وجود دارد که به ثقه بودن راویانشان تصریح شده است، مانند: سعد بن عبداللّه اشعرى و ابوعلي بن راشد كه به تصريح بزرگانی مانند شيخ طوسى و علامه حلى ثقه هستند. على بن مهزيار كه تمام بزرگان علم رجال به عظمت و وثاقت او معترفند و از اصحاب خاصّ امام نهم و وكيل مخصوص آن حضرت بوده است.

«محمد بن اشعري» از امام جواد(ع) نقل می کند که در جواب یکی از شیعیان که درباره عمومیت (خمس همه درآمدها یا انواع خاصی از آن) و کیفیت خمس سوال کرده بود، نوشتند: «الخمس بعد المؤونة»؛ (خمس بعد از کسر مخارج زندگى است). بعضی معاندین بهانه جو گفته اند که: سؤال و جواب در حديث جنبه رمزى پيدا كرده؛ در حالى كه نه رمزى در آن هست و نه ابهام؛ گاه نیز نسبت به معنی لغات آن مثل «مؤونه»؛ (مخارج) ادعای ابهام کرده اند؟ در حالى كه مراجعه به روايت متعدّد باب خمس و کتب لغت مفهوم آنها را روشن می کند.

«ابوعلى بن راشد» می گوید: «به او [امام] نوشتم که مرا به گرفتن حق خود مأمور نموده اید؛ ولی نمی دانم منظور چیست؟ پاسخ دادند: منظور خمس است». بهانه جویان اشکال گرفته اند که: 1. نام امام صريحاً در این حدیث نيامده؛ در حالیکه روشن است ابوعلی از وكلای مخصوص امام جواد(ع) و امام هادى(ع) است. 2. چگونه این حق بر وكيل امام مخفى مانده است؟ درحالیکه در بعضى از زمان های دشوار، امامان(ع) تمام يا بخشی از خمس را به شیعیان مى بخشيدند و هنگامى كه شرايط ايجاب مى كرد خمس گرفته شود بسياری از كمّ و كيف آن بى خبر بودند.

«علی بن مهزيار» نامه ای از امام جواد(ع) را نقل می کند که ایشان در بخشی از آن درباره وجوب خمس در همه درآمدها و انطباق آيه غنيمت بر آن و تفسير غنيمت بمعنى هرگونه درآمدی سخن گفته اند. شخصی بر این نقل ایراد گرفته و گفته راويانى كه از على بن مهزيار نقل حديث كرده اند، مجهول الحالند؛ در حالى كه یکی از این راویان، «احمد بن محمّد بن عيسى» بوده كه از معروفترين چهره هاى رجال شيعه است و از افراد ثقه مى باشد. این شخص اشکالات دیگری نیز طرح می کند که با اندک جستجو و دقتی، پوچی و بهانه جویانه بودن آنها روشن می شود.