آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

خداوند در قرآن «اخلاص در نیت» را از شرائط انفاق دانسته و می فرماید: «اى كسانى كه ايمان آورده ايد! صدقات خود را با منّت و آزار باطل نسازيد؛ همانند كسى كه مال خود را براى نشان دادن به مردم انفاق مى كند ...». در واقع عمل رياكارانه ريشه و اساسى ندارد، و بدون دوام است، و شخص ریاکار در نزد خدا و خلق خدا آبرويى نخواهد داشت. از آن طرف خداوند، اخلاص در انفاق را موجب پرورش فضائل اخلاقی در انسان و ماندگاری آثار انفاق می داند.

بر اساس آیات قرآن کریم یکی از شرائط «انفاق» آن است كه تنها براى جلب رضايت پروردگار باشد، نه براى ريا و خودنمايى، يا جلب آراى ديگران در انتخابات، يا تعريف و تمجيد مردم، يا به قصد جمع كردن مريد و مشترى، و امورى از اين قبيل، بلكه تنها و تنها به منظور جلب رضاى الهى باشد.
به دو آيه از آيات قرآن مجيد توجّه كنيد كه يكى انفاق به قصد خدا و ديگرى انفاق به منظور ريا و خودنمايى را به تصوير مى كشد.
در آيه شريفه 264 سوره بقره انفاق رياكارانه را اين چنين بيان مى كند: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لاَ تُبْطِلُوا صَدَقَاتِكُمْ بِالْمَنِّ وَ الاَذَى كَالَّذِي يُنفِقُ مَالَهُ رِئَاءَ النَّاسِ وَ لاَ يُؤْمِنُ بِاللهِ وَ الْيَوْمِ الاْخِرِ فَمَثَلُهُ كَمَثَلِ صَفْوَان عَلَيْهِ تُرَابٌ فَأَصَابَهُ وَابِلٌ فَتَرَكَهُ صَلْداً لاَّ يَقْدِرُونَ عَلَى شَىْء مِّمَّا كَسَبُوا وَ اللهُ لاَ يَهْدِى الْقَوْمَ الْكَافِرِينَ»(1)؛ (اى كسانى كه ايمان آورده ايد! صدقات خود را با منّت و آزار باطل نسازيد؛ همانند كسى كه مال خود را براى نشان دادن به مردم انفاق مى كند؛ و به خدا و روز رستاخيز ايمان نمى آورد؛ [عمل] او همچون قطعه سنگى است كه بر آن [قشر نازكى از] خاك باشد؛ [و بذرهايى در آن افشانده شود] و رگبارى بر آن ببارد، [و همه خاكها و بذرها را بشويد] و آن را صاف [و خالى از خاك و بذر] رها كند. آنها از كارى كه انجام داده اند، چيزى به دست نمى آورند؛ و خداوند گروه كافران را هدايت نمى كند».
دونكته در اين آيه شريفه قابل توجّه است: نخست اين كه در روايات آمده است كه وقتى به «یا ایّها الذین آمنوا» مى رسيد لبيّك بگوييد؛(2) يعنى تك تك مسلمانان بلكه تمام افراد بشر مخاطب آيات قرآنند و بايد به مضمون آن عمل كنند. ديگر اين كه كار انسان رياكار پايه و ريشه و اساسى ندارد، به همين دليل بدون دوام است. مردم به زودى متوجّه رياكارى او مى شوند، و در پى آن نه در نزد خدا آبرويى خواهد داشت، و نه رويى در نزد خلق خدا.
آيه شريفه فوق تصوير گويايى از انفاق بدون قصد قربت را ارائه می کند.
آيه شريفه 265 سوره بقره انفاق خالصانه را به تصوير مى كشد. توجّه فرماييد: «وَ مَثَلُ الَّذِينَ يُنفِقُونَ أَمْوَالَهُمُ ابْتِغَاءَ مَرْضَاتِ اللهِ وَ تَثْبِيتاً مِّنْ أَنْفُسِهِمْ كَمَثَلِ جَنَّة بِرَبْوَة أَصَابَهَا وَابِلٌ فَأَتَتْ أُكُلَهَا ضِعْفَيْنِ فَإِنْ لَّمْ يُصِبْهَا وَابِلٌ فَطَلٌّ وَ اللهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ»؛ (و [عمل] كسانى كه اموال خود را براى خشنودى خدا، و پايدار ساختن [فضايل انسانى در] روح خود، انفاق مى كنند، همچون باغى است كه در نقطه بلندى باشد، و بارانهاى درشت به آن برسد، و ميوه خود را دو چندان دهد و اگر باران درشت به آن نرسد، بارانى نرم به آن مى رسد. [و در هر حال، شاداب و باطراوت است] و خداوند به آن چه انجام مى دهد بيناست).
طبق اين آيه شريفه خلوص در انفاق، فضائل اخلاقى درون وجود انسان را پابرجا، و بخل و دنياپرستى را دور، و سخاوت را ثابت و پابرجا مى كند. آرى، هر كارى بايد براى رضاى خدا باشد تا ثمربخش باشد، و فضائل اخلاقى را در انسان پرورش دهد. افرادى كه براى رضاى خدا كار مى كنند آثار آنها ماندگار و پرجاذبه است. مساجد پررونق، كتابهاى پرخواننده، مدارسى كه شخصيتهاى مهمّى را تحويل جامعه داده، همه نشان از اخلاص بانيان آن دارد، و به همان نسبت كه اخلاص بانيان بيشتر است، آثار آنها ماندگارتر و پرجاذبه تر خواهد بود.(3)