خداوند مى ‏فرمايد: «ما آتاكُمُ‏ الرَّسُولُ‏ فَخُذُوهُ‏ وَ ما نَهاكُمْ‏ عَنْهُ‏ فَانْتَهُوا وَ اتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعِقابِ؛ آنچه را رسول خدا براى‏ شما آورده بگيريد و اجرا كنيد، و آنچه را از آن نهى كرده خوددارى نمائيد، و از مخالفت خدا بپرهيزيد كه خداوند شديد العقاب است». اين آيه تمام اوامر و نواهى پيامبر را شامل مى ‏شود. خداوند با اين آيه اطاعت پيغمبر را در آنچه براى مردم آورده و آنچه نهى كرده واجب نموده است، كه شامل قول و فعل و تقرير مى ‏شود و سپس هشدار داده و تخلّف از آن را مستلزم كيفر دانسته است. امّا بخاری از «ابن عبّاس» نقل می کند كه: «هنگامى كه رسول خدا (ص) در آستانه رحلت از دنيا قرار گرفت و اطراف حضرت گروهى حاضر بودند، فرمود: "[قلم و دوات و كاغذى] بياوريد تا نامه‏ اى براى شما بنويسم كه به بركت آن بعد از آن هرگز گمراه نشويد". بعضى از حاضران گفتند: "بيمارى بر پيامبر (ص) غلبه كرده و نزد شما قرآن است، و قرآن براى ما كافى است"! در ميان حاضران غوغا و اختلاف افتاد، بعضى مى‏ گفتند: "بياوريد تا حضرت بنويسد و هرگز گمراه نشويد" و بعضى غير از آن را مى‏ گفتند. هنگامى كه سر و صدا و غوغا و اختلاف فزونى گرفت، رسول خدا (ص) فرمود: "برخيزيد و از نزد من برويد"». اين ماجرا يكى از روشن ترين موارد تخلف از دستور پيامبر (ص) و مخالفت با آيات قرآن محسوب مى ‏شود.

قرآن کریم، تنها کتاب تحریف‌نشده آسمانی است. بسیاری از خاورشناسان کوشیده‌اند با پژوهش در این کتاب آسمانی ضمن آشناشدن با اندیشه‌ها و معارف دینی و مذهبی مسلمانان، راه‌های معارضه و بی‌اهمیت جلوه‌دادن آن را بررسی کنند. البته گروهی نیز با رویکردی منصفانه و بی‌طرفانه به پژوهش پرداخته‌اند و با دریافت حقایق و واقعیات تاریخی به دین اسلام گرویده‌اند...

دایرة المعارف قرآن لیدن در شش جلد مشتمل بر قریب هفتصد مدخل به زبان انگلیسی از سال ۲۰۰۱ الی ۲۰۰۶ میلادی در انتشارات بریل در لیدن هلند چاپ و منتشر شده است. سرویراستار این مجموعه خانم جین دمن مک اولیف، استاد دانشگاه جرج‌تاون آمریکاست. تاکنون چهار جلد این دائرةالمعارف توسط معاونت پژوهشی و آموزشی سازمان تبلیغات، توسط بعضی از متخصصان به فارسی ترجمه و توسط انتشارات حکمت انتشار یافته است. این دائرةالمعارف بهترین اثر ادبی معاصر غربی در معرفی قرآن کریم است، که به‌ترتیب الفبایی مداخل را براساس واژگان انگلیسی تنظیم نموده است...

در طول تاریخ، زنان فرهیخته و وارسته‌ای ظهور کرده‌اند که با در نظرگرفتن محدودیت‌های اجتماعی و عدم امکانات علمی، به‌مقام رفیعی دست یافته‌اند؛ از جمله این بانوان برجسته که به عنوان الگویی کاربردی برای زنان جامعه امروز مطرح است، بانو نصرت بیگم امین، مشهور به «بانوی ایرانی» و «بانو امین» است. او افزون‌بر کمالات معنوی و علمی، از شخصیت استوار و محکمی برخوردار بود و با وجود باورهای نادرست پیشینیان درباره زن که حتی قلم به‌دست گرفتن را سزاوار مردان دانسته، آن را برای زنان عیب و عار تلقی می‌کردند، مرز خرافه‌های باورنما را شکست و تبعیض جنسیتی حاکم بر زمانه را زیر سؤال برد، به‌گونه‌ای که سیدحسن امین، محقق کتاب اعیان‌الشیعه، وجود بانو را از امتیازات منحصربه‌فرد شهر اصفهان دانسته است.

اشاره: / عید قربان / واژه «قربان» / داستان ذبح اسماعيل(ع) / ابراهيم(ع) در قربانگاه‏ / امتحان ديروز و آثار امروز / آزمايش و امتحان‏ / تفاوت امتحان اشخاص‏ / ذبيح اللَّه یا قربانی ابراهیم کیست؟ / آيا ابراهيم(ع) مامور به ذبح فرزند بود؟ / چگونه خواب ابراهيم مى ‏توانست حجت باشد؟ / وسوسه‏ هاى شيطان در روح بزرگ ابراهيم اثر نگذاشت‏ / "حج" يك عبادت مهم انسان ساز / ابراهيم(ع) بنده مؤمن خدا / قربانی از چه کسی پذیرفته است؟ / سخن آخر(فلسفه قربانی حج؟)

قرآن کریم، معجزه جاودانه پیامبر اسلام(ص) است که سخنی تازه برای همه اعصار و نسل‌ها دارد، ولی استخراج مطالب نوآمد آن، نیازمند تدبر و تفکر است و مفسران و قرآن‌پژوهان مسلمان نیز در طول تاریخ، در این‌باره بسیار کوشیده‌اند. ‌در‌این‌میان، نوآوری‌های قرآنی دانشمندان شیعه، برجسته و اثرگذار بوده است. در این نوشتار، هدف آن است تا سهم قرآن‌پژوهان و مفسران شیعه در عصر حاضر بررسی و از روش تحقیق تحلیل تاریخی و تا حدّی میدانی بهره‌گیری شود.

سده 4 و 5 هجری یا «دوران طلایی اسلام»، جزو روزگاران پرفروغ تاریخ فرهنگ و تمدّن اسلامی به‌شمار می‌رود. این دو قرن که دوره «تاریکی» اروپای قرون وسطی است، عصر شکوفایی بی‌رقیب دانش مسلمانان در حوزه‌های گوناگونی از علوم است. در این دوران، سهم عالمان شیعه امامیه در پیدایش و گسترش علوم به‌ویژه پژوهش‎های قرآنی برجسته و مثال‌زدنی است.

برخی حافظان و علمای قرآن، شیعه اهل‌بیت(علیهم السلام) هستند و در ترویج فرهنگ قرآن و رساندن آن به‌دست مسلمانان نقش به‌سزایی ایفا کرده‌اند. امّا متأسفانه می‌شنویم که برخی به دروغ ادعا می‌کنند که شیعه اهل‌بیت بهره‌ای از قرآن ندارند. بی‌تردید، این سخن یاوه‌ای بیش نیست که یا از خباثت گوینده حکایت دارد یا جهل او. اگر بگوییم علمای شیعه اهل‌بیت در طول تاریخ در شمار مسلمانانی قرار دارند که بیش‌ترین توجه را به قرآن مبذول داشته‌اند سخن گزافی نگفته‌ایم. در این مقاله بخشی از این حقیقت بازگو خواهد شد.

بررسی تاریخ علم، از پدیده‌های مبارکی است که ثمرات مختلفی دارد. یکی از ثمرات مهم این نوع از بررسی‌ها، پی‌بردن به نقش مذاهب موجود در یک دین در شکل‌گیری علم موردنظر است. همین‌امر سبب می‌شود تا مذاهب موجود به کمبودها، ضعف‌ها یا قوت‌های خود که بزرگان‌شان در طول تاریخ مطرح کرده‌اند، پی‌ببرند و راه آنان را ادامه دهند. باید گفت: شیعه در پیدایش و گسترش دانش قرائات و مباحث مرتبط با آن نقشی مهمی داشته است که امروزه از آن به‌عنوان «علوم و فنون قرائات» یاد می‌شود. بررسی این دانش در طول تاریخ نشان می‌دهد که میزان توجه بزرگان شیعه به این دانش، به چه میزان بوده است و شبهاتی که در این‌باره مطرح می‌شود تا نقش شیعه را ضعیف نشان دهد، چقدر قابل اعتماد و توجه است.

از ‌‌‌دانش‌های مهم قرآنی و مورد نیاز برای تفسیر قرآن، دانش «مفردات» یا شرح کلمات قرآن مجید است. محققان، نخستین دانش مورد نیاز تفسیر، بعد از آشنایی با قرائت قرآن را دانش مفردات قرآن معرفی کرده‌اند. یکی از ابعاد تفسیر پیامبر(ص) و اهل‌بیت(ع)، اهتمام داشتن ایشان به تفسیر واژه‌های غریب و مهم و عموماً مورد اختلاف مفسران یا واژه‌هایی که دیگر مفسران در تفسیر آن دچار خطا شده‌اند، بوده است. این روایات در معناشناسی واژه‌های قرآن، چنان اهمیتی دارد که تفسیر آیات قرآن بدون مراجعه به این‌روایات، ممکن است به تفسیری نادرست یا ناقص از قرآن بینجامد. ‌به‌همین‌دلیل، مفسران و دانشمندان مسلمان، از نخستین دوره‌های تفسیر و تدوین تفسیر، به تألیف و تدوین در موضوع دانش مفردات قرآن اهتمام داشته‌اند و کتاب‌های فراوانی با عنوان غریب‌القرآن و گاه مفردات قرآن یا عناوین مشابه در این‌باره تألیف کرده‌اند. در ‌این‌میان، دانشمندان و مفسران شیعی، سهم بسزایی در گسترش این دانش داشته‌اند. مقاله حاضر، با استفاده از روش نقلی و توصیف و تحلیل تاریخی، درصدد بررسی و تبیین جایگاه دانشمندان شیعی در پیدایش و تأسیس دانش مفردات قرآن و ‌‌هم‌چنین رشد و تکامل و گسترش این دانش زیربنایی در تفسیر قرآن است.