افشای اسرار انگیزه های گوناگونی دارد، مانند: حسادت، کینه توزی، جهالت، جلب توجه مردم، و ... امام علی(ع) می فرماید: «سرّ خود را نزد جاهل نگذار كه توان كتمان آن را ندارد». همچنین عدم توجه به سرّى بودن بعضى از مسائل، از ديگر عوامل افشاى اسرار می باشد. معروف است که هر چه تعداد افراد رازدار بيشتر باشد، احتمال افشاى سرّ فزونى مى يابد. زیرا هر كسى اگر آن را به يكى از محارم اسرارش بگويد، در مدت كوتاهى در سراسر جامعه پخش مى شود.

امام علی(ع) درباره آثار زيانبار «جهل» می فرماید: «مردم، دشمن چيزى هستند كه نمى دانند». این سخن امام(ع) بر اساس آیه قرآن است که می فرماید: «چيزى را تكذيب كردند كه از آن آگاهى نداشتند»، از این رو حضرت(ع) می فرماید: «با آنچه نمى دانيد دشمنى نكنيد؛ زيرا بيشتر دانش ها در امورى است كه نمى دانيد». مانند حضرت موسى(ع) كه در مقابل سوراخ كردن كشتى، قتل جوانى و تعمير ديوارى از سوي خضر(ع) فرياد اعتراضش بلند شد و به خاطر ندانستن حكمت آن كارها، خود را از فیض تعلیم خضر(ع) محروم کرد.

«جهل» سرچشمه «اشاعه فساد» است. قرآن از زبان حضرت لوط(ع)، آلوده شدن آن قوم به فسادهای جنسی را ناشی از جهل آن ها می داند. از کلام حضرت یوسف(ع) در سوره یوسف نیز این گونه برمی آید که عشق هاى گناه آلود و انحرافات جنسى - حدّاقل در بسيارى از موارد - از جهل و نادانى سرچشمه مى گيرد.

اسلام اهتمام زیادی بر آزادى انسانها دارد. پيامبران و جانشينان آنها آمدند، تا غل و زنجير جهل و نادانى، بت پرستى، گناهان و تبعيض ها را باز کنند؛ و آزادی و عبور از گردنه های سخت را به انسان عرضه کنند. اسلام مخالف برده داری می باشد و از کفارات برای آزادی بردگان استفاده می کند و خدا از گناهِ فروش انسان آزاد نمی گذرد و فروشنده آن را دشمن می دارد. بالاتر از این آزادی، آزادی از چنگال شهوات و هوای نفس است که امام علی(ع) فرزندش را توصیه کرده و یوسف(ع) زندان را از آن بهتر می داند.

بر خلاف آنچه بعضى فكر مى كنند، ندانستن هرگز مايه آرامش نيست؛ بلكه بيش از هر چيز وحشتناك و ترس آور و اضطراب انگيز است، چرا که جهل و نادانى همچون ظلمت است و ظلمت همواره هول انگيز بوده است. دانائى هر قدر كم باشد چراغ است و روشنائى و خاصيت نور آرام بخشى است همانطور كه اثر ظلمت وحشت و اضطراب است. و اگر برخی از مردم نادان در يك حالت بى تفاوتى شبيه آرامش بسر مى برند، به این خاطر است که آنها از نادانى خود هم بي خبرند، و به اصطلاح جهل مركب دارند.

در واقع آنچه نام آن را علم و دانش بشرى مى گذاريم و كتابخانه هاى عظيمى را به وسعت چندين كيلومتر با چندين ميليون كتاب پوشانيده است همه شرح ناداني هاى ما و يا دانستني هاى مربوط به نقطه روشن كوچكى است كه بى شباهت به شعاع يك كرم شب تاب در يك شب تاريك آن هم در دل بيابانى پهناور نيست. تفكر درباره آنچه نمى دانيم و از آن آگاهى نداريم، به ما آمادگى مى دهد كه يك سلسله حقايق را بيرون از اين محدوده، بطور جدى مورد بررسى قرار دهيم و اينجا آغاز راهى بسوى سرنوشت و حل معماها در مقياس وجود يك انسان است.

در این که مقصود از «مرگ جاهلیّت» در حدیث: «هر کس بمیرد در حالى که براى او امام نباشد به مرگ جاهلیت از دنیا رفته است» چیست؟ گفته شده: منظور مرگ در عصر جاهلیت و دور از تمدّن اسلامی، یا مرگ توأم با جهل و نادانى و یا ضلالت است.

خلیفه دوم که نادانی خلیفه مسلمانان را مبغوض ترین و پرضررترین نادانی نزد خدا می داند و خود را تابع سنت و نه بدعت گزار معرفی می کند، خودش به خاطر نادانی و پیچیده شدن صورت مساله در مسائل مربوط به سهم الارث بدعتی به نام عول (وارد شدن نقص بر همه ورثه در صورت کمتر بودن مقدار ترکه از سهم الارث آنها) را بر فقه اسلام افزود. درحالیکه ابن عباس گفته اگر کسى را که خداوند مقدّم داشته مقدّم مى کرد، و کسى را که موخّر ساخته مؤخّر مى نمود، هرگز عول پیدا نمى کرد.

پاسخ شبهات فخر رازی این است که:  کلمه مولی به معنای اولی هست زیرا ترادف میان واژه ها، در ذات و جوهر معانى واقع مى شود نه در عوارض آنها که از انواع ترکیب و تصریف واژه ها و صیغه هاى آنها، پدید مى آید.
ودر میان شخصیّت هاى علمى اى که صریحاً گفته اند واژه «مولى» گاه به معنى «أولى» مى آید افرادى وجود دارد که مصادر لغت، امامان ادب، ماهران رشته ادبیّات عرب، و مراجع تفسیر مى باشند.

با توجه به بعضی آیات قرآن می توان گفت «جهل» سرچشمه كفر است. در سوره «اعراف» موسی(ع) درخواست بنی اسرائیل را برای داشتن بتی همچون بت دیگر مشرکان، ناشی از جهل و نادانی شان دانست. تاريخچه بت پرستى نيز نشان مى دهد كه هميشه اين كار زشت در سايه خرافات و موهومات پيش رفته و هر قدر علم و دانش اقوام افزون گشته بت پرستى و شرك عقب نشينى كرده و انوار توحيد فروزان گشته است. حضرت هود(ع) نیز در سوره «احقاف» به قوم عاد شبیه چنین سخنی را مى گويد.