امام علی(ع) به عنوان يك پيشواى بزرگ اسلامى جنگ را به عنوان يك راه حلّ قابل قبول براى حلّ اختلافات نمى پذيرد؛ بلكه راه صلح را به روى مخالفين باز مى گذارد و بر آنها اتمام حجّت مى كند، هرگاه تمام درهاى صلح بسته شد آنگاه جنگ را به عنوان آخرين درمان يا به تعبيرى ديگر يك جراحى ضرورى اجتماعى، با اكراه پذيرا مى شود.

برای پیروزی بر دشمن نمی توان از هر روشی استفاده كرد. امام علی(ع) وقتی بر شريعه فرات مسلط شد لشكر معاويه را از بردن آب منع نكرد و پيامبر اسلام(ص) هم در جريان فتح خيبر، حاضر نشد تا آب را به روي يهوديان ببندد. آری براى يك «سياستمدار الهى» پيروزى بر دشمن از لحاظ اهميت در درجه دوم است و در درجه اوّل حفظ ارزشها مهم است. ارزشهايى كه ماندنى است و بهترين وسيله تكامل جامعه انسانى و پرورش انسانهاى شايسته و تشكيل «حيات طيبه» است.

امام حسین(ع) هنگامی که با هجوم دشمن به خیام حرم مواجه شدند، فرمودند: «اگر دين نداريد و از خدا و قيامت نمى ترسيد لا اقل آزاد مرد باشيد و راه و رسم آزادگى را فراموش نكنيد». اين شعار همه جهانيان را مخاطب مى سازد و به آنها مى گويد حتّى اگر تابع دين و مذهبى نيستيد، اصول انسانيّت و شرافت انسانى و اخلاق بشرى را فراموش نكنيد.

اسلام اهتمام زیادی بر آزادى انسانها دارد. پيامبران و جانشينان آنها آمدند، تا غل و زنجير جهل و نادانى، بت پرستى، گناهان و تبعيض ها را باز کنند؛ و آزادی و عبور از گردنه های سخت را به انسان عرضه کنند. اسلام مخالف برده داری می باشد و از کفارات برای آزادی بردگان استفاده می کند و خدا از گناهِ فروش انسان آزاد نمی گذرد و فروشنده آن را دشمن می دارد. بالاتر از این آزادی، آزادی از چنگال شهوات و هوای نفس است که امام علی(ع) فرزندش را توصیه کرده و یوسف(ع) زندان را از آن بهتر می داند.

رسول خدا(ص) در این باره به مسلمین تاکید می نماید که وظيفه شما در اين ماه آن است كه به فقرا و مساكين صدقه بدهيد و اين تصدق نيز بايد با احترام و قصد قربت باشد نه با تحقير يا ترحّم. ایشان همگان را به افطاري دادن ترغيب کرده می فرماید: «هر كس در ماه رمضان به خاطر خدا به روزه ‏دار افطاری بدهد، خداوند ثواب آزاد كردن بنده ‏اي را به او مي دهد و گناهانش را می ‏بخشد. عرض كردند: ما توانايي افطاری دادن نداريم چگونه به اين فيض برسيم؟ فرمود: از آتش جهنم خود را برهانيد هر چند به اندازه افطاري يك خرما يا نيمی از آن باشد».

در منابع اسلامی روایات بسیاری در لزوم دفاع از مظلوم وجود دارد. پیامبر(ص) در حدیثی می فرماید: «كسى كه حقّ مظلوم را از ظالم بگيرد در بهشت با من خواهد بود». در واقع اهمیت يارى رساندن به مظلوم، و گرفتن حق او از ظالم، به قدرى است كه انسان را در بهشت همنشين پيامبر(ص) مى گرداند. هم چنین امام على(ع) خطاب به حسنين(ع) فرمود: «دشمن ظالم و يار و كمك كار مظلوم باشيد». در اين روايت نيز دفاع از مظلوم را وظيفه هر مسلمانى دانسته؛ هر چند مظلوم غير مسلمان باشد.