گرچه زندگی انسان وابسته به آب، هوا، خاک و آتش است؛ اما خداوند گاه به وسیله همین عوامل انسان را عذاب می کند؛ يعنى اى انسان! به خود مغرور مشو، اگر خداوند اراده كند عامل حياتت، وسيله مرگت خواهد شد؛ خداوند قوم «عاد» را با تندبادى طغيانگر و سرد به هلاكت رساند، فرعون و لشکریانش را با امواج آب های دریا نابود كرد، قارون را با مال و اموالش در زمین فرو برد و برخی از اقوام گذشته را به وسیله صاعقه آسمانی عذاب كرد.

امام علي(ع) درباره عبرت دانستن زندگانی و شهادت خود می فرماید: «من ديروز يار و همنشين شما بودم و امروز [كه در بستر شهادت افتاده ام] عبرتى براى شما هستم و فردا از شما جدا خواهم شد [و دنيا را وداع مى گويم]». منظور حضرت اين است كه من كه ديروز فاتح خيبر و احزاب و بدر بودم، با گذشت يك روز دگرگون شدم و اكنون با فرق شكافته در بستر شهادت هستم و اين وضع من به شما درس بى وفايى دنيا مى دهد و فردا كه جاى خالى مرا ببينيد، احساس مى كنيد كه دنيا تا چه اندازه بى اعتبار است.

قوم «عاد» و «ثمود» با پيشرفتى كه در كشاورزى و صنعت پيدا كرده بودند سخت سرگرم دنيا شده و به آن دل بسته بودند و آرزوهاى دور و دراز آنها را در خود غرق ساخته بود. خداوند در قرآن به خاطر این عمل آنها را مذمت کرده و از زبان پیامبرانشان به آنها فهماند که یکی از علل مهمّ انحرافشان هوسرانى و تكيه بر آرزوهاى دراز بود كه آنها را از خدا غافل كرده و در زرق و برق دنيا غرق ساخته بود.

در سوره «اعراف» از «قوم عاد» و لجاجت و تعصب آنها سخن به میان آمده است. این قوم لجوج در مقابل دعوت حضرت هود(ع) حاضر نبودند دست از پرستش بت ها بردارند و از نظر آنان پرستش بت های بی عقل و شعور امری شایسته و با ارزش جلوه می کرد. آنان لجاجت را به حدی رسانده بودند که از حضرت هود(ع) تقاضای عذاب الهی را می کردند و مصرّانه از او مى‏ خواستند كه به تهديدهاى خود جامه عمل بپوشاند، ریشه اين خيره‏ سرى چيزى جز محصول تعصّب و لجاجت نبود.

بر اساس آیات قرآن، بخشى از مصائبى كه دامن گير انسان مى شود مجازاتى است كه بر طبق استحقاق آنان از ناحيه خداوند صادر مى شود و اين، در مورد افرادى است كه مرتكب گناهانى شده اند كه يا به قدرى شديد است كه هم مستوجب عذاب دنيا و آخرت است و يا در حدى است كه تنها با مجازات دنيا شستشو مى شود و در واقع لطفى است از ناحيه خدا بر اين گروه. در واقع مجازاتِ دنيا از منظر خداپرستان و معتقدين به عدل الهى واقعيت دارد؛ ولى براى كسانى كه از سرچشمه آن ناآگاهند ممكن است آن، مصيبتی دردناك تلقى شود.

امام علي(ع) درباره لزوم عبرت گرفتن از امّت هاى پيشين می فرماید: «از آنچه به امّت هاى مستكبر پيشين از عذاب خدا و مجازات هاى او رسيد عبرت گيريد، و از قبرهاى آنها و خوابگاهشان در زير خاك پند گيريد و به خدا از آثار شوم كبر پناه بريد، آن گونه كه از بلاهاي روزگار به او پناه مى بريد، اگر خدا به كسى از بندگانش اجازه تكبّر ورزيدن مى داد، اول اجازه آن را به پيامبران و اولياى خاصّش مي داد؛ ولى خدا، كبر ورزيدن را براى آنها منفور شمرد و تواضع را براى آنان پسنديد، به اين دليل آنها گونه هاى خود را بر زمين مى نهادند، و صورت ها را به خاك مى ساييدند و مثل مستضعفان ساده مى زيستند».

خداوند در آغاز سوره نجم، بعد از سوگند پر معنائى، از حقیقت وحى سخن مى گوید، سپس از معراج سخن گفته و بعد از آن خرافات مشرکان را بیان کرده، سپس راه توبه را باز دانسته و در ادامه از معاد و سرنوشت اقوام لجوج مثل عاد و ثمود و ... بحث کرده و سرانجام سوره را با امر به سجده پایان مى بخشد.

با بررسي آيات الهي روشن مي شود که لعن شدگان در قرآن عبارتند از: کفار، کتمان کنندگان آيات الهي، دروغ گويان، اصحاب سبت، مؤمنين به جبت و طاغوت، قاتل انسان مؤمن، ابليس،  پيمان شکنان بني اسرائيل، بنده طاغوت، يهود، دوزخيان، ظالمين، منافقين، قوم عاد، نقص کنندگان پيمان الهي، تهمت زنندگان به زنان پاک دامن، آزار دهندگان خدا و رسول(ص)، گمراه کنندگان، کساني که سوء ظن به خدا دارند، شجره ملعونه و ...

با توجه به بعضی آیات قرآن می توان گفت «جهل» سرچشمه كفر است. در سوره «اعراف» موسی(ع) درخواست بنی اسرائیل را برای داشتن بتی همچون بت دیگر مشرکان، ناشی از جهل و نادانی شان دانست. تاريخچه بت پرستى نيز نشان مى دهد كه هميشه اين كار زشت در سايه خرافات و موهومات پيش رفته و هر قدر علم و دانش اقوام افزون گشته بت پرستى و شرك عقب نشينى كرده و انوار توحيد فروزان گشته است. حضرت هود(ع) نیز در سوره «احقاف» به قوم عاد شبیه چنین سخنی را مى گويد.

قرآن دراین باره مي فرمايد: «اما قوم عاد به ناحق در زمین استکبار جستند و گفتند: چه کسی از ما نیرومندتر است؟ آیا آنها نمی دانستند خداوندی که آن ها را آفریده از آنان قوی تر است؟!» با دقت در این آیات متوجه می شویم که عامل اصلی بدبختی قوم عاد استکبار است؛ چرا که اين صفت رذیله سبب شد که خود را قوی ترین موجود جهان بدانند و حتی قدرت خدا را فراموش کنند و در نتیجه آیات الهی را انکار نمایند.