در مورد مفاد صلح نامه امام حسن(ع) و معاویه در مدارک تاریخی اتفاق نظر کاملی وجود ندارد و شايعات و غرض ‌ورزی های مورخين و راويان باعث آشفتگی در اين زمينه شده است. بزرگ نمایی پاره ای از مواد به همراه سانسور سایر بندهای صلح نامه، جعل موادی غیر واقعی و نادرست و بی توجهی به ذکر شروط اساسی، موجب تحریف در نقل های تاریخی شده است. صرفه نظر از این موارد، نقل های مختلف و پراکنده ای درباره مواد این صلح نامه وجود دارد که هر کدام قسمتی از متن اصلی را یادآور شده اند.

شامیان پس از اغفال مردم عراق در جنگ صفین، صلح نامه ای را بر امام علی(ع) تحمیل نمودند که از این قرار بود: «اين صلح نامه ای است بین على بن ابى طالب و معاويه، كه ما تسليم حكم خدا و كتاب خدا هستيم و هرگاه دو حَكَم در قرآن حکمی در موضوع جنگ و صلح ما يافتند از آن پيروى مى كنيم در غیر این صورت به سنت پيامبر(ص) عمل مى كنیم». در ادامه دو لشكر متعد به امنیت و حفظ جان، مال، خانواده و قوم یکدیگر شدند.

امام حسن(ع) هنگام صلح با معاویه از او پیمان گرفت حکومت اموی سبّ امام علی(ص) را ترک کند، متعرض شیعیان نشود و حق هر کس را به وی بدهد و معاویه نیز تمام این شروط را پذیرفت ولی پس از امضای صلح نامه، خطبه ای میان مردم خواند و اعلام کرد که همه آن شروط پذیرفته شده را، زیر پا گذاشته و نقض نموده است.

در دوران بیست ساله خلافت معاویه حوادثى اتّفاق افتاد که مقدّمات پدید آمدن ماجراى کربلا را فراهم ساخت. ستم ها، بدعت ها، نقض صلح نامه امام حسن(ع)، نصب منافقان در پست های حساس، تحریم ذکر فضائل حضرت علی(ع) و سب و دشنام به ایشان، به شهادت رساندن امام مجتبی(ع)، کشتن شیعیان به بهانه های مختلف و زمینه سازى براى خلافت فرزند فاسدش یزید و اصرار یزید براى بیعت گرفتن از همه مسلمین به عاشوراى سال 61 منتهى گردید.

مواد صلح نامه امام حسن(ع) با معاویه از این قرار بود: 1- عمل کردن معاویه طبق آموزه های قرآن و سنت حضرت رسول(ص)؛ 2- بعد از معاویه، امام حسن(ع) و در صورتی که ایشان زنده نبودند، امام حسین(ع) زمام امور را در دست گیرند. 3- برچیده شدن لعن و ناسزگویی بر حضرت علی(ع) بالای منابر. 4 - برخی از حقوق مالی باید زیر نظر امام حسن(ع) اداره شود. 5 - تحت تعقیب قرار نگرفتن هیچ کس مخصوصا شیعیان و مردم عراق.

وقتی اصحاب جمل داخل بصره شدند بین آنها و سران بصره مشاجره شد و جنگ شدیدی درگرفت که نهایتا منجر به انعقاد صلح نامه شد. لذا عثمان به یارانش دستور داد پراکنده شوند و سلاح بر زمین گذارند. در مقابل جملیان، در نیمه شبى که عثمان در خواب بود، بر او حمله بُردند و نگهبانانش را به قتل رسانده و او را به اسارت درآوردند و در حضور عایشه شکنجه های گوناگون دادند و موهای سر، ریش، سبیل، ابروان و پلک های او را کندند و قصد کشتنش را داشتند اما از ترس انتقام برادر عثمان از کشتنش دست برداشتند.

صلح حدیبیه پیامدهای مهمی براى مسلمانان داشت. آنان به قریش نشان دادند که قصد کشتار ندارند و برای خانه خدا احترام قائلند. با این پیمان، مشرکان مکه، اسلام را به رسمیت شناختند و مسلمانان بدون هراسی به همه جا رفت وآمد می کردند و جان و مالشان محفوظ بود. ضمینه نشر اسلام در جزیره العرب فراهم شد و مقدمات فتح خیبر و شکست یهودیان فراهم شد. ارسال نامه پیامبر(ص) به سران کشورها و دعوت آنان به اسلام از دیگر برکات این صلح نامه بود.

آیه نخست در صلح حدیبیه در سال ششم هجرت نازل شده است، آنجا که پیامبر(ص) به على(ع) فرمود در صلح نامه بنویس: بسم اللّه الرحمن الرحیم...، و مشرکان گفتند: ما رحمان را نمى شناسیم. آیه دوم در پاسخ به مشرکان نازل شد که به پیامبر(ص) گفتند: اگر دوست دارى از تو پیروى کنیم این کوه ها را به وسیله قرآنت عقب بران و زمین را بشکاف و چشمه ها و نهرهائى در اینجا پدید آور، مردگان ما را زنده کن تا از او سؤال کنیم... .

معاویه پس از تثبیت ارکان قدرت خویش، امام مجتبى(ع) را مسموم ساخت. او برخلاف مفاد صلح نامه و تمام اصول انسانى و دینى، اقددام به کشتار وسیع شیعیان کرد؛ تا با از میان برداشتن مخالفان، راه را براى خودکامگى هایش هموارتر سازد. معاویه، زیاد بن ابیه را به فرمانداری کوفه منصوب کرد، او که شیعیان را به خوبی می شناخت بسیاری از آنان را به قتل رساند.

پس از انعقاد پیمان صلح، طرفین همراه قواى خود وارد کوفه شدند و در مسجد بزرگ این شهر گرد آمدند. معاویه علت جنگ خود را حکومت بر عراق عنوان کرد و در همانجا اعلام کرد به عهدنامه هیچ پایبندی ای ندارد. او دوستداران امیرالمومنین(ع) را سخت تحت فشار و تعقیب قرار داد.