«وحى» مفهوم وسيع و گسترده اى دارد كه يكى از مصداق هاى آن درك غريزى خاصّى است كه در حيوانات وجود دارد و قرآن مجيد درباره زنبور عسل اين تعبير را به كار برده است. مطالعه ساز و کارهای پیچیده زندگی این حشره کوچک و دیگر جانوران خشکی و دریا گواه بر امور بسیار غریبى است كه توجيه آنها جز از طريق الهام غريزى از ناحیه خداوند امكان پذير نيست.
«قَصَص» (بر وزن قفس) به معناى جستجو كردن از آثار چيزى است؛ و داستان را از اين جهت «قِصّه» گويند كه در آن پى گيرى از اخبار و حوادث گوناگون مى شود. بنابراين «قصّه» از نظر ريشه لغت به معناى جستجو از اشياء است. به هر چيزى كه پشت سر هم قرار مى گيرد نيز قصص گفته مى شود.
بر اساس روایات اهل بیت(ع)، «اذان» از طریق وحى به پیامبر(ص) تعلیم داده شد. امام صادق(ع) مى فرماید: «هنگامى که جبرئیل اذان را آورد، سر پیامبر(ص) بر دامان على(ع) بود، او اذان و اقامه را به پیامبر(ص) تعلیم داد. بعد پیامبر(ص) سر خود را برداشت و از على(ع) پرسید آیا صداى جبرئیل را شنیدى؟ عرض کرد: آرى. پیامبر(ص) بار دیگر پرسید: آن را به خاطر سپردى؟ عرض کرد: آرى. بعد فرمود: بلال را حاضر کن و اذان و اقامه را به او تعلیم ده. على(ع) نیز چنین کرد».
خداى متعال در آیات32 تا 34 سوره احزاب به همسران پیامبر(ص) به خاطر انتسابشان به پیامبر(ص) از یک سو، و قرار گرفتنشان در کانون وحى، و شنیدن آیات قرآن، و تعلیمات اسلام از سوى دیگر، دستوراتی می دهد: 1- هوس انگیز سخن نگوئید. 2- به صورت شایسته سخن بگوئید. 3- در خانه هاى خود بمانید و همچون جاهلیت نخستین، در میان جمعیت ظاهر نشوید و اندام و وسائل زینت خود را در معرض تماشاى دیگران قرار ندهید. 4- نماز را بر پا دارید. 5- زکات را اداء کنید. 6- خدا و رسولش را اطاعت نمائید.
عایشه گفته است: من نسبت به هیچ زنى به اندازه خدیجه(س) رشک نبرده ام؛ زیرا پیامبر(ص) او را بسیار یاد مى کرد. وقتی به پیامبر گفتم چرا این قدر از او یاد می کنی با این که او مرده و اثرى از او نمانده و خدا زنى بهتر از او به تو داده؟ چنان چهره رسول خدا(ص) تغییر کرد که جز هنگام نزول وحى، آن گونه تغییر نمی کرد. ایشان فرمود: هرگز خدا بهتر از او به من نداده. وقتى که مردم تکذیبم کردند و از خود راندند او به من ایمان آورد و تصدیقم کرد و با اموالش یاریم نمود و خداوند تنها از او به من فرزند داد.
ابوبکر ناتوانی خود را در عمل به سنت پیامبر(ص) این چنین بیان می کند؛ به خدا سوگند من بهترین شما نیستم و از خلافت کراهت داشتم و دوست دارم کسى از شما مرا کفایت کند. اگر بخواهید مرا براساس سنّت پیامبرتان(ص) بازخواست کنید، طاقت ندارم، زیرا او از شر شیطان در امان بود و از آسمان بر او وحى نازل مى شد و من شیطانى دارم که مرا فریب مى دهد، پس هنگام غضب از من دور شوید. همانا مراقب من باشید، پس اگر در راه راست بودم کمکم کنید و اگر کج رفتم کجى مرا زایل کنید.
زمانی که قرآن نازل شد، درباره پیدایش جهان دو نظریّه معروف وجود داشت: یکى نظریّه هیأت«بطلمیوس» بود که زمین را مرکز جهان و نُه فلک را به دور آن گردان می پنداشت. فرضیه دیگر«عقول عَشَرَه» بود که آن هم از فرضیّه اول کمک مى گرفت. امّا قرآن و روایات اسلامى هر دو فرضیّه را رد کرد و از آسمانهاى هفتگانه سخن به میان آورد؛ که این خود از شواهد عظمت و استقلال قرآن و اخبار اسلامى و سرچشمه گرفتن آنها از مبدأ وحى است.
درباره ارتباط با عالم غيب پس از ختم نبوت، دو مسأله وجود دارد: اولا: وحى و ارتباط با عالم غيب وسيله اى براى درك حقايق است، لذا هنگامى كه همه نيازمندى ها تا قيامت در تعليمات پيامبر خاتم(ص) بيان گرديد، قطع اين راه مشكلى ايجاد نمى كند. ثانیا: آنچه بعد از ختم نبوت براى هميشه قطع مى شود مسأله وحى است نه هر گونه ارتباط با ماوراى جهان طبيعت. آری باب الهام و اشراق هرگز بسته نخواهد شد؛ اين ارتباط نتيجه ارتقاى نفس و پالايش روح است و در هر زمان مقدمات و شرائط آن حاصل گردد اين رابطه معنوى برقرار خواهد گشت.
پنج آيه اول سوره علق به اتفاق همه مفسران، در آغاز وحى و بعثت پيامبر اكرم(ص) نازل شده است: «اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذي خَلَقَ* خَلَقَ الْإِنْسانَ مِنْ عَلَقٍ* اقْرَأْ وَ رَبُّكَ الْأَكْرَمُ* الَّذي عَلَّمَ بِالْقَلَمِ* عَلَّمَ الْإِنْسانَ ما لَمْ يَعْلَمْ». در این آیات پیامبر دعوت به گرفتن و قرائت وحی شده است. قرائت به نام پروردگاری که انسان را آفریده و همه چیز را به او آموخته است.
وقتی از میان یک قوم عقب افتاده، که تنها 17 مرد و یک زن، سواد خواندن و نوشتن داشتند، انسانى که هرگز کتابى نخوانده و صفحه اى ننوشته، کتابى با این محتوا ارائه می دهد، مى توان یقین کرد که این مفاهیم، تراوش مغز او نیست؛ بلکه وحى آسمانى و تعلیم الهى است. در چنین محیطى چطور کسى درس خوانده باشد و مردم از آن آگاه نشوند. یا در یکی دو سفر تجاری بتواند از علمای اهل کتاب، این همه تاریخ پیامبران و احکام و معارف عالى را بشنود و به خاطر بسپارد و در مدت 23 سال پیاده کند؟
قال الصّادق عليه السّلام :
مَنْ قالَ فينا بَيْتَ شِعْرٍ بَنَى اللّهُ لَهُ بَيْتاً فىِ الْجَنَّةِ.
هرکس در راه ما و براى ما يک بيت شعر بسرايد، خداوند براى او خانه اى در بهشت ، بنا مى کند.
وسائل الشيعه ، ج 10، ص 467