آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

پنج آيه اول سوره علق به اتفاق همه مفسران، در آغاز وحى و بعثت پيامبر اكرم(ص) نازل شده است: «اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذي خَلَقَ* خَلَقَ الْإِنْسانَ مِنْ عَلَقٍ* اقْرَأْ وَ رَبُّكَ الْأَكْرَمُ* الَّذي عَلَّمَ بِالْقَلَمِ* عَلَّمَ الْإِنْسانَ ما لَمْ يَعْلَمْ». در این آیات پیامبر دعوت به گرفتن و قرائت وحی شده است. قرائت به نام پروردگاری که انسان را آفریده و همه چیز را به او آموخته است.

در مورد بعثت پيامبر(صلى الله عليه وآله) قرآن اشارات مختلفى دارد؛ از جمله در پنج آيه اول سوره علق كه به اتفاق همه مفسران، در آغاز وحى و بعثت پيامبر اكرم (صلى الله عليه وآله) نازل شده(1) مى خوانيم: «اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذِى خَلَقَ * خَلَقَ الاِْنسَانَ مِنْ عَلَق * اقْرَأْ وَرَبُّكَ الاَْكْرَمُ * الَّذِى عَلَّمَ بِالْقَلَمِ * عَلَّمَ الاِْنسَانَ مَا لَمْ يَعْلَمْ».
اين آيات كه مطابق مشهور در غار حراء بر پيامبر(صلى الله عليه وآله) نازل گرديد، به او دستور مى دهد كه به نام خدا تلاوت آيات قرآن را آغاز كند؛ همان خدايى كه انسان را از موجود ناچيزى همچون خون بسته آفريد، آرى آن خداوند قدرت دارد كه اين كتاب بزرگ آسمانى كه در بر گيرنده عالى ترين معارف و قوانين و دروس تربيتى است را از وسائل كوچكى مانند حروف الفبا بيافريند!
بار ديگر تأكيد بر قرائت مى كند قراءت آميخته با نام پروردگار بزرگ، سپس علاوه بر مسأله خواندن، اشاره به نوشتن نيز مى كند، و آموزگار آن را خداوند معرّفى مى كند؛ خداوندى كه نخستين معلم بشر بود و آنچه نمى دانست را به او آموخت (بخشى را به صورت علوم فطرى در نهادش آفريد، و بخش ديگرى را به وسيله عقل و تدبير در عالم آفرينش و بخش سومى را به وسيله انبياء به او تعليم داد).
محتواى اين آيات نشان مى دهد كه بعثت در يك فضاى بسيار معنوى و آكنده از نور علم و دانش آغاز شد.(2)
سنگينى وحى از يك سو، و رسالت بزرگى كه بر دوش پيامبر(صلى الله عليه وآله) گذاشته شده بود از سوى ديگر، و دور نماى رعب آورى كه در مسأله برخورد قاطع با مشركان لجوج و متعصب نمايان بود از سوى سوم، سبب شد كه پيامبر(صلى الله عليه وآله) پس از وحى نخستين، احساس خستگى فوق العاده اى كند.
به خانه آمد و در بستر آرميد. ناگهان دومين بخش از آيات قرآنى نازل شد و او را صدا زد: (اى جامه خواب به خود پيچيده [و در بستر آرميده]! * برخيز و انذار كن، [و جهانيان را بيم ده] * و پروردگارت را بزرگ بشمار)؛ «يَا أَيُّهَا الْمُدَّثِّرُ * قُمْ فَأَنذِرْ * وَرَبَّكَ فَكَبِّرْ».(3)
اگرچه در شأن نزول اين آيات در ميان مفسران گفتگو است و بعضى آن را مربوط به زمانى مى دانند كه مشركان عرب در آستانه موسم حج جمع شده بودند و درباره مقابله با پيامبر اسلام (صلى الله عليه وآله) به مشورت پرداخته بودند، ولى در روايات متعدد آمده است كه حداقل آيات آغاز اين سوره بعد از واقعه حرا و بعثت نازل شده، هر چند آيات بعد مربوط به سال هاى بعد باشد.(4)، (5)