اين تصور كه برخى از تعبيرات قرآن، اقتباسى از اشعار جاهلى است درست نيست؛ بلكه اشعاری که به اشتباه به شعرای جاهلی نسبت داده می شود، تضمين شعرى آيات قرآن است كه برخى ترانه سرايان عرب مسلمان بعد از ظهور اسلام سروده اند و نظاير بسيارى دارد.

از سنت هاي زشتِ «عربِ جاهلی» اين بود كه فرزندانِ خود را مى كشت. آنها براي اين كار قبيح خود، سه توجیه داشتند: 1. وقتی دختران يك قبيله در يكي از جنگها اسیر شدند، در همان قبیله ازدواج کردند و هنگام درخواست پدران شان براي مراجعت به قبيله خود، ترجیح دادند با شوهران و فرزندان خود باشند. این مسئله بر پدران آنها سنگین آمد لذا تصمیم گرفتند دختران را در کودکی بکشند، تا دچار این مشکل نشوند. 2. از ترس اینکه درآمد آنها کم شود و نتوانند زندگی دختران را اداره کنند آنها را می کشتند. 3. برای تقرّب به بتها عزیزترین افراد خود را قربانی بتها می کردند.

گفتگویی با این مضمون ادعایی میان پادشاه وقت ایران و فرستاده پیامبر اسلام(ص) در هیچ منبع تاریخی وجود ندارد. از جهت محتوایی نیز ادعاهای مطرح شده منطبق با واقعیات آن روز ایران نیست و متاسفانه واقعیات آن روز گویای حقیقتی تلخ است و خلاف آنچه را در این گفتگو آمده نشان می دهد؛ اعتقاد به ثنویت و تقدس آتش، احکام خرافی زرتشت، وجود حرمسراها در کاخ پادشاهان و استفاده کالایی از زنان و رفتار زننده با آنها، برده داری، دیکتاتوری و ظلم شاهان، نظام طبقاتی و نابرابری مردم مقابل قانون، برخی از این واقعیات تلخ است.

امام علی(ع) در توصیف عصر «جاهليّت» می فرماید: «گواهى مى دهم که محمد(ص) فرستاده اوست؛ و او را زمانى مبعوث كرد كه مردم غرق گناه بوده و در بین امواج حيرت سرگردان بودند و افسار هلاکت آنها را به هر سو می کشید و قفل هاى نادانى و گمراهى بر قلبهايشان زده شده بود». بر این اساس حضرت با تشبیهاتی گويا به ترسیم وضعیت عصر جاهلی می پردازد؛ آری به راستى تا انسان با مشکلات فكرى، عقيدتى و اخلاقى این دوره آشنا نشود، به عظمت مقام پيامبر(ص) و خدمات آن حضرت در تبديل جامعه جاهلى به جامعه اسلامى پى نخواهد برد.

امام علی(ع) در خطبه 95، درباره وضعيّتِ عصرِ جاهلیّت می فرماید: «خداوند پیامبر(ص) را زمانی مبعوث کرد که مردم در حیرت و سرگردانی بودند و جاهلیّتِ شدید، آنها را سبک مغز ساخته بود، هوی و هوس های سرکش آنها را به خود جلب كرده و تكبّر و خودبرتربينى آنها را به پرتگاه افكنده بود». با دقت در بیانات امام(ع) متوجه می شویم که ریشه اصلی بدبختی مردم عصر جاهلیّت، جهل و گمراهى و هوی پرستى و فتنه گرى و تكّبر بود؛ صفات زشت و ناپسندى كه هر يك از آنها برای سقوط جامعه اى كافى است.

از ديدگاه امام علي(ع)، ابزار پيشرفت پيامبر اكرم(ص) در عصر بعثت در چهار چيز خلاصه مي شد: 1. نصيحت و خيرخواهى. 2. اهل عمل بودنِ پيامبر(ص). 3. فرا خواندن به علم و دانش. 4. دعوت به مواعظ حسنه و خطابه هاى عاطفي.

«حمیّت»، به معنى حرارتى است که از آتش، یا خورشید، یا بدن انسان و مانند آن به وجود مى آید و به حالت خشم و همچنین نخوت و «تعصب خشم آلود» نیز «حمیّت» مى گویند. این حالتى است که بر اثر جهل و کوتاهى فکر و انحطاط فرهنگى، سرچشمه بسیارى از جنگ ها و خونریزى هاى اقوام جاهلی مى شود. این واژه، گاه در همین معنى مذموم (توأم با قید جاهلیت، یا بدون آن)، و گاه در معنى ممدوح و پسندیده به کار مى رود، و اشاره به غیرت منطقى و تعصب در امور مثبت و سازنده است. ولى غالباً در همان معنى مذموم به کار رفته است.
 

در جاهلیت عرب، هنگامى که وقت وضع حمل زن فرا مى رسید، همسرش حفره اى در زمین حفر مى کرد و بالاى آن مى نشست، اگر نوزاد دختر بود، آن را در میان حفره پرتاب مى کرد، و اگر پسر بود، آن را نگاه مى داشت. عامل پیدایش این جنایت، امور مختلفى بوده است از جمله: عدم ارزش زن، به عنوان یک انسان در جامعه جاهلى. مسأله فقر شدید، با توجه به این که دختران همانند پسران قادر بر تولید اقتصادى نبودند، و در غارت گرى ها شرکت نداشتند. همچنین، این فکر که در جنگ هاى قبیله اى ممکن بود دختران به اسارت در آیند و ... .

به فرموده امام علي(ع) عرب ها در بدترين دين و بدترين خانه و جايگاه بودند. بدترين دين، شرك و بت پرستي بود و بدترين مكانها حجاز بود، جائي كه آب‌ خوردنشان لجن سياه و غذايشان خشن بود و خون همديگر را مي ريختند و قطع رحم مي كردند.