در سوره شعراء، مائده، اعراف، لقمان و زخرف سخن از ایستادگی مشرکان در مقابل حقّ، به بهانه تقلید از پیشینیان است. به اين ترتيب كفر و بت پرستى و انواع گناهان و عادات زشت از طريق تقليد كوركورانه از نسلى به نسلى منتقل مى شد؛ و روح تقليد چنان حجاب ضخيمى بر عقل و فكر آنها مى انداخت كه هر حقيقتى را منكر مى شدند.

براى تهيّه كتاب هاى معمولى، موضوعات مختلفى را كه در يك قدر جامع شريك اند، در نظر گرفته و بعد از آن هر فصل و هر باب را با توجّه به مقدّمات و نتايج آن مورد بررسى قرار مى دهند؛ و به اين ترتيب كتابى با موضوعی خاصّ پدید می آید. ولى قرآن چنين نيست؛ زیرا كتابى است كه در طول 23 سال با توجّه به نيازها و شرايط مختلف اجتماعى و حوادث گوناگون و مراحل مختلف تربيتى نازل شده و همگام با حيات جامعه اسلامى پيش رفته و در عين حال بسته به زمان و مكان خاصّى نيست.

اقوامى كه از نظر فكرى و فرهنگى عقب افتاده، يا بر اثر تبليغات طاغوت ها عقب نگاه داشته شده بودند، وجود را منحصر به محسوسات دانسته اند، و فطرت خداشناسى را نيز در خداى محسوس پياده مى كردند؛ اين طرز فکر يكى از عوامل مهم پيدايش اعتقاد شرك آلود در طول تاريخ بوده است.

انسان نخستين بار با جهان محسوس آشنا مى شود. بنابراين جاى تعجّب نيست كه بت پرستى مذهب اقوام عقب افتاده باشد. زيرا از يك سو از درون فطرتشان فرياد خداپرستى بلند است و جاذبه هاى خداشناسى آنها را به سوى خدا دعوت مى كند، و از سوى ديگر چون مقهور جهان حسّ و مادّه اند و شناخت خدايى كه مجرد از زمان و مكان و مادّه باشد براى آنها مشكل است، گام در جاده بت پرستى مى گذارند و روح تشنه خود را با خدايان خيالى به طور كاذب سيرآب مى كنند.

خداوند در سوره نحل دعوت به توحيد در عبادت را برنامه اصلى تمام پیامبران مى شمرد و مى فرمايد: «ما در هر امّتى رسولى برانگيختيم كه: خداى يكتا را بپرستيد؛ و از [پرستش] طاغوت اجتناب كنيد». اين سخن در برابر كسانى گفته شده كه در آيه قبل از قول آنها نقل مى كند كه براى توجيه بت پرستى خود، مى گفتند: خدا خواسته است كه ما بت ها را بپرستيم و او به اعمال ما راضى است. قرآن در پاسخ آنها مى فرمايد: همه انبياء بدون استثناء با پرستش هر موجودى غير از خدا مخالفت ورزيدند؛ اين چه نسبت دروغى است كه به خدا مى دهيد؟!

برخی تصوّر مى کنند  که سجده بر زمین یا آنچه از زمین مى روید، بدعت است و پنداشته مى شود تربتى که بر آن سجده مى شود بت است. اینان فرقى میان «مسجودٌ له» و«مسجودٌ علیه» نمى گذارند. ولى شیعه را چه باک، اگر مخالفش کوتاه بین است و مى پندارد آنچه بر آن سجده مى شود همان کسى است که براى او سجده مى شود. آری کسى که این را درک نکند کودن است و همه نمازگزاران را مشرک خواهد پنداشت. طبق این نگاه، باید آنکه بر فرش و پارچه و جز اینها سجده مى کند نیز عبادتگر اینها باشد.

اسلام اهمیت زیادی به وفاى به عهد و پایبند بودن به پیمان ها داده است ولی قرآن می فرماید: پیمان با مشرکان یک طرفه لغو گردد، چون قرائنی بر نقض پیمان آنها آشکار شده بود. ضمن اینکه پیمان هائى که به خاطر شرایط خاص بر قومی تحمیل مى شود، مانعى ندارد که پس از قدرت، این پیمان ها به طور یک جانبه لغو گردد. بعلاوه در لغو پیمان مشرکان چهارماه به آنها مهلت داده شد.

بحث اصلی سوره انعام، همانند سایر سوره هاى مکّى، دعوت به توحید، نبوت و معاد است ولى بیش از همه، روى مسأله یگانه پرستى و مبارزه با شرک و بت پرستى دور مى زند.

طبیعت جنگ در اسلام طبیعت دفاعى است؛ ولى گاه مسائل دفاعى، جنگ تهاجمی را ضرورى مى سازد. این قانون کلى تنها یک استثناء مى تواند داشته باشد و آن، پیکار و مبارزه است براى محو بت پرستى.

آيه4 سوره ممتحنه ابراهيم قهرمان بت شكن را به عنوان يك الگو و اسوه، در دفاع از مسأله توحيد و مبارزه قاطع و كوبنده با شرك معرّفى كرده؛ مى فرمايد: «براى شما سرمشق نيكويى در زندگى ابراهيم و كسانى كه با او بودند وجود داشت. آن هنگامى كه به قوم [مشرك] خود گفتند: ما از شما و آنچه غير از خدا مى پرستيد بيزاريم. و ميان ما و شما دشمنى و كينه آشكار شده است. تا آن زمان كه به خداى يگانه ايمان بياوريد». اين تعبيرات گواه روشنى بر سازش ناپذيرى پيروان مكتب توحيد با آلودگان به شرك و بت پرستى است.