خداوند در سوره «حجّ» مى فرمايد: «كسانى كه كافر شدند و آيات ما را تكذيب كردند، عذابى خوار كننده براى آنها خواهد بود». قرآن نمي گويد كه اين عذاب چگونه دوزخيان را به ذلّت مى كشاند؟ بلكه با اشاره اى كلّى آمده است تا بسيارى از جنبه هاى تحقيرآميز عذاب هاى دوزخ را شامل شود. در اين صورت، مستكبران گردنكش به پايين ترين مرحله ذلّت كشيده مي شوند. به هر حال عذاب هاى دوزخ آميخته با انواع اهانت ها و مايه آزار جان است و اين تجسّمى است از تحقيرها و اهانت ها كه نسبت به انبياء الهى، مؤمنان پاكدل و مستضعفان باايمان داشتند.

از ديدگاه اسلام، «فرار از جنگ» يكى از بزرگترين گناهان است كه مايه شكست، ذلّت، زبونى و بدبختى مسلمين است و براي آن، شديدترين مجازات ها در نظر گرفته شده است. قرآن مي فرمايد: «اى كسانى كه ايمان آورده ايد هنگامى كه با انبوه جمعيت كافران در ميدان نبرد روبرو شويد به آنها پشت نكنيد و هركس در آن هنگام به آنها پشت كند گرفتار غضب الهى خواهد شد و جايگاه او جهنّم است و چه بد جايگاهى است؟!».

خداوند گروهی از مومنان ضعیف الایمان را در نبرد بدر مورد نکوهش قرار می دهد. آنان که تازه اسلام آورده بودند، بواسطه نداشتن تجربه جنگ، ضعف ايمان و ترس از مرگ، پيوسته با آن حضرت مجادله مى كردند، و با وجود آن كه پيامبر(ص) به آنها مي فرمود: «من در اين مسير به فرمان خدا حرکت کردم»، اما با بهانه هاى گوناگون، اقدام به تضعيف اراده پيامبر(ص) می کردند. قرآن ضمن نكوهش آنان مي فرمايد: «خداوند اراده کرده حق را تقويت كند و ريشه كافران را قطع نمايد».

هنگامی که مسلمانان قصد توقيف کاروان تجاري قريش را داشتند، انتشار خبر حرکت لشگر قريش براي نجات کاروان، سبب شد گروهی از مسلمانان ضعیف الایمان از پيامبر(ص) بخواهند که به مدینه باز گردد؛ ابوبکر و عمر به پیامبر(ص) عرض کردند: ما آمادگی جنگ را نداريم، بهتر است به مدينه باز گرديم. حضرت دستور داد بنشينند. سپس مقداد عرض كرد: اى رسول خدا، به همان راهى كه خدا دستور داده برو ما با توايم. البته «ابن هشام» و «طبرى» در نقل این ماجرا، سخنان دو خليفه را به صورت سر بسته بيان کرده اند، گويا نقل آن سخنان، با تعصبات نويسندگان سازگار نبوده است.

قرآن مي فرمايد: «تقوای الهي را مراعات كنيد و در بين تان آشتي ايجاد کنيد». همچنین می فرمايد: «براي اصلاح بين مردم، خدا را در معرض سوگند قرار ندهيد». در اینجا دو تفسیر وجود دارد؛ نخست: در مورد كسانى است كه هنگام عصبانیت، سوگند می خوردند که براى اصلاح بین دو طرف کاری نکنند، و خداوند می فرماید این قسم ها بیهوده است. دوم: براى اصلاح بین مردم سوگند ياد نكنيد؛ زیرا اهمیت این کار بدیهی است و نیاز به سوگند ندارد. و نیز هنگام نهی از سخنان درگوشی، گفتار درگوشی در راستای اصلاح بین مردم را استثنا می کند.

امام علی(ع) علت پيروزی های مسلمانان صدر اسلام را اخلاص و ايمان آنها معرفی می كند و می فرمايد: «ما در ركاب رسول خدا(ص) [مخلصانه مى جنگيديم و در راه پيشبرد اهداف آن حضرت گاه] پدران و فرزندان و برادرها و عموهاىِ خود را از پاى درمى آورديم. این ايثار و فداكارى، باعث افزايش ايمان مى شد و ما را در شاهراه صبر و استقامت در مقابل دشمن، ثابت قدم مى ساخت. هنگامى كه خداوند صدق و اخلاص ما را ديد ذلّت را بر دشمنان ما نازل كرد و پيروزى را به ما عنايت فرمود تا آنجا كه اسلام در همه جا استقرار يافت».

به گفته مورخین سه تن از اولاد ابوسفیان به نام هاي حنظله، عمرو و معاویه در جنگ بدر حضور داشتند، حنظله کشته شد، عمرو اسیر و معاویه از صحنه نبرد فرار کرده و پیاده بسوی مکّه شتافت. امام(ع) در یکى از نامه هاى خود به معاویه به داستان فرار او اشاره کرده مى فرماید: «من چيزى را به خاطرت مى آورم كه حتماً فراموش نكرده اى، در روزی كه برادرت حنظله كشته شد و برادر ديگرت را اسير كردم، به سراغ تو آمدم فرار كردى و اگر نه اين بود كه من فراركنندگان را تعقيب نمى كنم، تو سومين آنها بودى».

امام علي(عليه السلام) در نامه 16 «نهج البلاغه» هفت دستور مهم جنگى را در عباراتى كوتاه بيان مى كند: «از فرار و عقب نشينى هايى كه پس از آن، حمله تازه اى به دشمن است نگران نباشيد و همچنين از جولانى كه بعد از آن حمله صورت مى گيرد ناراحت نشويد، حق شمشيرها را ادا كنيد و جاى درغلطيدن دشمن را مهيا سازيد، خود را براى زدن سختترين نيزه و شديدترين ضربه شمشير بر پيكر دشمن به هيجان در آوريد، صداها را خاموش كنيد كه در بيرون راندن سستى بسيار مؤثر است».

امام علي(ع) درباره فضيلت هاي «بنی هاشم» بر «بنی امیّه» فرمودند: «چگونه اين دو گروه يكسانند در حالى كه در بین ما پيامبر(ص) و در بین شما تكذيب كننده اي مانند ابوجهل وجود دارد، از ميان ما شير خدا و از ميان شما شير پيمان هاى ضد اسلامى، از ميان ما دو سرور جوانان بهشت و از ميان شما كودكان آتش، از ما بهترين زنان جهان و از شما حمّالة الحطب و ... وجود دارد، پس ما به سبب خويشاوندي با پيامبر(ص) و اطاعت از او از ديگران سزاوارتريم. از سوى ديگر اگر دليل پيروزي در سقيفه استدلال به خويشاوندى با پيامبر(ص) بود، پس حق با ماست؛ چرا كه ما از همه به پيامبر(ص) نزديك تريم و اگر دليل ديگري داشت انصار نيز در خلافت حقّى خواهند داشت».

امام علي(ع) در پاسخ به تهدید معاویه به آغاز جنگ فرمودند: «در نامه خود گفته اى نزد تو براى من و يارانم جز شمشير چيزى نيست براستى بعد از گريه مرا به خنده درآوردى، چه زمان ياد دارى كه فرزندان عبدالمطّلب به دشمن پشت كرده و از شمشير بترسند؟ پس كمى صبر كن تا حريفت به ميدان آيد، پس بزودى آن كس كه او را دنبال مى كنى به تعقيبت برخواهد خاست و آنچه را از آن فرار مى كنى در نزديكى خود خواهى يافت و من در ميان سپاهى عظيم از مهاجران، انصار و تابعان به سرعت به سويت خواهم آمد، لشكرى كه جمعيتشان به هم فشرده و هنگام حركت، غبارشان آسمان را تيره و تار مى كند، لباس شهادت در تن دارند و بهترين ملاقات برايشان ملاقات با خداست، و همراهشان لشكرى از فرزندان بدر با شمشيرهاى هاشمى كه مى دانى لبه تيز آنها با پيكر برادر، دايى، جد و خاندانت چه كرد!».